Զանգեզուրը վերադարձել է մեծ տերությունների քաղաքականություն, Սյունիքի մարզը դարձյալ աշխարհաքաղաքական նշանակություն է ստացել. Թոմաս դե Վաալ
Հայաստանը կանգնած է վերջին երեք տասնամյակների՝ իր համար ամենավտանգավոր պահի առջև. «Հայաստանի էկզիստենցիալ պահը» վերնագրով ծավալուն հոդվածով տարածաշրջանում և նրա նկատմամբ գերտերությունների հետաքրքրություններին է անդրադարձել Հանուն միջազգային խաղաղության «Կարնեգի» հիմնադրամի վերլուծաբան Թոմաս դե Վաալը։
«Ղարաբաղի կորուստը՝ որպես հայկական բնակության և ժառանգության դարավոր պատմություն ունեցող տարածաշրջան, մեծ անդրադարձ կունենա սերունդների վրա, այն ամենամեծ տրավման է հայերի համար 1920 թվականին Կարսի անկումից ի վրա»,-գրում է նա:
Վերլուծաբանը ներկայացնում է սեպտեմբերի 19-ին Ադրբեջանի կողմից ԼՂ-ում նոր կայծակնային պատերազմը, որի հետևանքով ավելի քան 100.000 մարդ լքեց իր տունը։ Նա նշում է, որ Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևը Ստեփանակերտ դատարկ քաղաքում ելույթ ունեցավ՝ քաղաքը վերանվանվեց Խանքենդի։
«Այսօր Ադրբեջանի ողջ ժողովուրդն անկեղծորեն ուրախանում է. Ադրբեջանի ողջ ժողովուրդը փառաբանում է Ալլահին»,- ասել է Ալիևը՝ բաց թողնելով այն հեռանկարը, որ ղարաբաղցի քրիստոնյա հայերը կարող են լինել Ադրբեջանի քաղաքացիներ..․ Ամբողջ այցը ամայի քաղաք միանձնյա շոու էր»,-գրում է վերլուծաբանը՝ նշելով, որ այսօր Ադրբեջանը զբաղված է մի ամբողջ դարավոր սցենար վերաշարադրելով։
Թոմաս դե Վաալը պատմական անդրադարձ է կատարում Հարավային Կովկասի ձևավորման դարաշրջանին և նշում, որ միջանկյալ պատմությունը գրեթե անխափան հակամարտություն է ողջ տարածաշրջանում:
«Ղարաբաղի հայերին պաշտպանելու Մոսկվայի ձախողումը կտրուկ արագացրեց մի գործընթաց, որն արդեն իսկ ընթանում էր։ Վերջին ամիսներին սկսել են փլուզվել այն կապերը, որոնք երկու երկրներին միասին էին պահում»,-գրում է վերլուծաբանը՝ նշելով, որ ռուսներն իրենց եզրակացություններն են արել՝ դատապարտելով Փաշինյանին որպես անխոհեմ ու անշնորհակալ։ Ըստ հոդվածագրի՝ Հայաստանին բարդ ձմեռ է սպասվում. այն իր գազի ավելի քան 80 տոկոսը և ցորենի 90 տոկոսը ստանում է Ռուսաստանից և դեռևս իր տարածքում ունի հազարավոր ռուս զինվորականներ և սահմանապահներ:
«Ռուսաստանը փորձելու է մոբիլիզացնել բազմաթիվ ընտրատարածքների դժգոհությունը, որոնք մեղադրում են Փաշինյանին Ղարաբաղը Ադրբեջանին հանձնելու մեջ»,-գրում է Թոմաս դե Վաալը և միաժամանակ նշում, որ Ռուսաստանի հարավկովկասյան առանցքը Հայաստանից դեպի Ադրբեջան իր արտաքին հարաբերությունների մեծ կառուցվածքային վերակառուցման մի մասն է։
«Արևմուտքի տնտեսական պատերազմով շրջապատված՝ Ռուսաստանը փոխում է իր առևտրային և էներգետիկ քաղաքականությունը արևմուտքից դեպի հարավ և արևելք»,-գրում է, նաև նշում, որ Մոսկվայի համար «Զանգեզուրի միջանցքը» դեպի հարավ իր փախուստի երթուղու մի մասն է։
Արևմտյան դերակատարները ևս հետաքրքրված են ճանապարհով և գտնում են, որ բաց սահմանները և առևտուրը նպաստում են խաղաղությանը, տարածաշրջանային անվտանգությանը, Արևելք-Արևմուտք կապին և այստեղ ունի լծակներ՝ ի դեմս խոշոր ֆինանսավորող հաստատությունների, ինչպիսին է Համաշխարհային բանկը։
Վերլուծաբանը գրում է, որ ճանապարհով հետաքրքրված են նաև Թուրքիան, Իրանը։
«Այսպիսով, Զանգեզուրը վերադարձել է մեծ տերությունների քաղաքականություն, Հայաստանի քնկոտ և սակավաբնակ Սյունիքի մարզը դարձյալ աշխարհաքաղաքական նշանակություն է ստացել։ Փոքրիկ Կապանում այժմ ծածանվում են Ռուսաստանի, ԵՄ-ի և Իրանի (որն այնտեղ հյուպատոսություն է բացել) դրոշները»,-գրում է նա։
Հոդվածագիրը նշում է, որ Ադրբեջանն, անշուշտ, գիտի, թե ինչ ռիսկային քայլ կլինի Հայաստանի հարավում գտնվող ցամաքային կամրջի՝ «Զանգեզուրի միջանցքի» գրավումը։
«Ինքնիշխան Հայաստանի տարածքը զավթելու համար մեծ ռազմական գործողությունը կլինի հսկայական էսկալացիա, որը Հայաստանում Ադրբեջանին կդնի նույն ագրեսորի կատեգորիայի մեջ, ինչ Ռուսաստանը՝ Ուկրաինայում: Բացի այդ, դժվար է պլանավորել միջազգային խոշոր երկաթուղային երթուղու կառուցում այն տարածքում, որը դուք բռնությամբ եք զբաղեցնում»,-գրում է նա և նշում, որ ավելի հավանական է, որ Ադրբեջանը կկիրառի բոլոր հարկադրական մարտավարությունները, որոնք նա կարող է առանց ռազմական միջամտության, որպեսզի ստիպի Հայաստանին համաձայնել իր ծրագրերին: