Ադրբեջանի անորոշ հավաստիացումները բավարար չեն՝ հաշվի առնելով արմատացած հայատյացությունը. Շոն Մերֆի
Հայաստանը պահանջում է, որ Ադրբեջանը ձեռնպահ մնա Լեռնային Ղարաբաղում մնացած հայերին տեղահանելուց և չխոչընդոտի հեռացածների, ինչպես նաև հեռանալ ցանկացողների վերադարձին։ Այս մասին այսօր՝ հոկտեմբերի 12-ին, հայտարարել է Արդարադատության միջազգային դատարանում Հայաստանի բողոքի քննության ժամանակ Հայաստանը ներկայացնող պրոֆեսոր Շոն Մերֆին։
Նրա խոսքով, Ադրբեջանն արդեն քայլեր է ձեռնարկել հայերին արտաքսելու ուղղությամբ։ «Շրջափակումից հետո Ադրբեջանը ագրեսիա իրականացրեց, ինչը դարձավ ավելի քան 100 հազար հայերի, այդ թվում՝ 30 հազար երեխաների հարկադիր տեղահանման պատճառ։ Միաժամանակ, Ադրբեջանը ոչ մի քայլ չի ձեռնարկել հայերին վերադարձնելու համար։
Ադրբեջանը վստահեցնում է, որ հայերը կունենան բոլոր իրավունքները՝ համաձայն իր Սահմանադրության և միջազգային իրավունքի։ Բայց նման անորոշ հավաստիացումները բավարար չեն՝ հաշվի առնելով արմատացած հայատյացությունը։ Ավելին, վերաինտեգրման խոստումը հաշվի չի առնում Լեռնային Ղարաբաղի պատմական անցյալը՝ ինքնավարության տեսքով ԽՍՀՄ ժամանակաշրջանում։ Բայց միեւնույն ժամանակ Ալիեւը խոստացել է, որ ոչ ոք չի ունենա ազատության կարգավիճակ եւ արտոնություններ։
Ալիևի խոստումները դատարկ են՝ հաշվի առնելով տեղում կատարվող գործողությունները: Ադրբեջանը պետք է թույլ տա, որ հայերը վերադառնան և դրա համար ստեղծի բոլոր պայմանները։ Նա պետք է դուրս բերի բոլոր ռազմական ուժերը օկուպացված քաղաքներից ու գյուղերից։ Դատարանը պետք է հաշվի առնի, որ մենք խնդրում ենք զորքերը դուրս բերել քաղաքացիական թիրախներից։ Այս հանգամանքը նպաստեց հայերի հեռանալուն և հետ է պահում նրանց վերադառնալուց։ Եթե դա չարվի, հայերը, որոնք չափազանց ծանոթ են ադրբեջանցի պաշտոնյաների և զինվորականների նախկին բարբարոս գործողություններին, չեն վերադառնա։
Տեղեկություններ կան տների և վանքերի գնդակոծման մասին, դա անում են նույն զինված ուժերը, որոնք նախկինում կտրում էին հայերի գլուխները և դրա համար իշխանությունների կողմից պարգևատրվում։
Ադրբեջանը չպետք է միջամտի ՄԱԿ այցելություններին և հայ բնակչության հետ շփումներին և ընդհանրապես չպետք է միջամտի ՄԱԿ-ի գործունեությանը։ Հայերի համար ապահով զգալու միակ միջոցը ՄԱԿ-ի մշտական առաքելություն ունենալն է, որն ունի մշտական անխոչընդոտ մուտք: Այն պետք է ներառի ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի ներկայացուցիչներ, որոնց նախկինում արգելված էր մուտք գործել հայկական հուշարձաններ, և մարդու իրավունքների մասնագետներ։
Ադրբեջանը պետք է ձեռնպահ մնա ԿԽՄԿ-ի գործունեությունը խոչընդոտող քայլերից և ակտիվորեն համագործակցի նրա հետ։ Աշխատանք է անհրաժեշտ անհետ կորածների, մահացածների աճյունների որոնման և ձերբակալվածներին հասանելիություն ապահովելու համար։ Սակայն Ադրբեջանը հակառակն արեց, այդ թվում՝ առևանգելով մարդկանց, որոնց տեղափոխում էր ԿԽՄԿ-ն։
Ադրբեջանը պետք է ձեռնպահ մնա պատժիչ գործողություններից Լեռնային Ղարաբաղի նախկին ղեկավարների և ռազմական հրամանատարության ներկայացուցիչների նկատմամբ: Ադրբեջանը պետք է պարտավորվի զերծ մնալ իրենց նկատմամբ պատժիչ միջոցներից, քանի որ նրանք ընտրվել են ժողովրդի կողմից և կատարել են կարգուկանոն պահպանելու գործառույթներ։
Ադրբեջանը չպետք է փոխի կամ ոչնչացնի 1915 թվականի ցեղասպանության հուշարձանները, մշակութային և կրոնական ժառանգությունը։ Սակայն Ադրբեջանը վանդալիզմի է ենթարկել 2020 թվականի պատերազմից հետո իր վերահսկողության տակ գտնվող հուշարձանները, և կասկած չկա, որ նույնը կանի հիմա, երբ ողջ տարածքը գտնվում է իր վերահսկողության տակ։ Միաժամանակ, Ադրբեջանը հարյուրավոր հայկական հուշարձաններ չի համարում հայկական և հիմքեր չկան ենթադրելու, որ զերծ կմնա դրանք աղավաղելուց։
Ադրբեջանը չպետք է ոչնչացնի քաղաքացիներին ու ունեցվածքին վերաբերող փաստաթղթեր: Ադրբեջանը հայտարարել է «մեծ վերադարձի» ծրագրերի մասին։ Նա պետք է ապահովի, որ այս վերաբնակեցումը չխանգարի հայերի վերադարձին։ Բայց դա տեղի կունենա, եթե հայերի ունեցվածքի վերաբերյալ փաստաթղթերը ոչնչացվեն, կամ Ադրբեջանը չեղարկի բոլոր նախկին գրանցումները»։