«Լեռնային Ղարաբաղում չկա որևէ արտագաղթ. տեղի է ունենում էթնիկ զտում». իտալական պարբերականի անդրադարձը
Իտալական L’Espresso պարբերականն անդրադարձել է Արցախի հայաթափմանը՝ այն անվանելով էթնիկ զտում․
«L"ESPRESSO - «Լեռնային Ղարաբաղում չկա որևէ արտագաղթ. տեղի է ունենում էթնիկ զտում»
Հեղ․՝․ Դանիելե Բելլոյիո
Էթնիկ հայերի պատմությունը, ովքեր ադրբեջանական բռնակցումից հետո ստիպված են եղել փախչել Ղարաբաղից. «Մի ժամանակ երազում էի գնալ Վենետիկ։ Այսօր երազում եմ վերադառնալ իմ հայրենիք»։
Արցունքները լուռ հոսում են Նունե Խաչատրյանի դեմքից, երբ նա նայում է իրեն, իր ընտանիքին, իր հողը՝ Լեռնային Ղարաբաղը, պատկերող լուսանկարների ալբոմը: Արցախի (Լեռնային Ղարաբաղի հայկական անվանումը) քաղաքացի 55-ամյա կինը, ինչպես և այնտեղ բնակվող ավելի քան 120 հազար հայ քաղաքացիները, 2023 թվականի սեպտեմբերին Ադրբեջանի ագրեսիայից հետո փախել են կովկասյան տարածաշրջանից, և այսօր նա ապրում է որպես տեղահանված՝ Գորիսի հյուրանոցային սենյակում։
Լուսանկարները միակ բանն են, որ նրան հաջողվել է վերցնել իր հետ փախուստի ժամանակ։ Կեսդարյա անձնական և կոլեկտիվ պատմություն՝ հավաքված սլայդերով, որոնք հիշեցնում են նրան և նրանց, և նրանց ովքեր նայում են այդ նկարները, պարզ ու աշխատասեր, հպարտ ու հին աշխարհի մասին, որն այլևս գոյություն չունի այսօր: «Մինչ ես փախչում էի Ուազով, հարազատներիս հետ, չէի կարողանում դիմացս նայել. շարունակ շրջվում էի, լալիս էի և ներողություն խնդրում իմ հողից, քանի որ լքել եմ այն»:
Նունեի ցուցադրած լուսանկարները նրա խոշտանգված հոգու ցուցափեղկն են: «Սա իմ հարսանիքի օրն է. Իմ երազանքն էր մեղրամիսս անցկացնել Վենետիկում; այն ժամանակ, սակայն, ես ու ամուսինս չէինք կարող մեզ թույլ տալ, բայց ինքներս մեզ խոստացանք, որ վաղ թե ուշ այդ ցանկությունը կիրականացնենք։ Այսօր, սակայն, իմ երազանքն է, որ կարողանամ վերադառնալ Արցախ։ Երազանք, որն այլևս երբեք չի իրականանա»։ Նունեն իրավացի է. հունվարի 1-ից դադարել է գոյություն ունենալ ինքնահռչակ Արցախի Հանրապետությունը, իսկ ադրբեջանական վարչակարգը փետրվարի սկզբին սկսել է «Մեծ վերադարձ» գործողությունը, որը նախատեսում է հայերի կողմից լքված տները ադրբեջանցի ընտանիքներին տրամադրել։
Լեռնային Ղարաբաղում, որը պատմականորեն հայկական հող է, բայց ֆորմալ առումով Ադրբեջանի մաս է կազմում, 1990-ականների սկզբին Խորհրդային Միության փլուզումից հետո տարածվեցին հայ և ադրբեջանական ուժերի միջև բռնությունները: Հակամարտության հետևանքով զոհվեց ավելի քան 30 հազար մարդ և ավարտվեց հայերի վերջնական հաղթանակով։ Քսան տարվա խաղաղությունից հետո 2020 թվականի սեպտեմբերի 27-ին ադրբեջանական զորքերը հարձակվեցին ինքնահռչակ Հայկական Հանրապետության վրա՝ վերահսկողության տակ առնելով շրջանի մի մասը. այնուհետև, խախտելով հրադադարի պայմանավորվածությունները, 2022 թվականի դեկտեմբերից Ղարաբաղը մեկուսացվեց՝ արգելելով մարդկանց և մարդասիրական օգնության տարանցումը։
Եվ ինը ամիս տեւած պաշարումից հետո Ադրբեջանի գործադիրը սկսեց վերջնական հարձակողական գործողությունը, որը հանգեցրեց հայ քաղաքացիների արտագաղթին և որը Եվրախորհրդարանի կողմից սահմանվեց որպես էթնիկ զտումների գործողություն: Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևը, ով հաղթեց փետրվարի 7-ին կայացած ընտրություններում՝ հավաքելով ձայների 92%-ը, և ով իշխանության ղեկին է ավելի քան քսան տարի, օգտվեց ուկրաինական պատերազմի հետևանքներից՝ Լեռնային Ղարաբաղը վերամիավորելու համար:
Ռուսաստանի ագրեսիայից հետո, հիրավի, Եվրոպայում շատ բանավեճեր ծավալվեցին Մոսկվայից էներգետիկ անկախության ձեռքբերման վերաբերյալ. Բաքուն դարձավ գազի և ածխաջրածինների մատակարարման մերձավոր գործընկեր: Սակայն սեպտեմբերին ռազմական սրացումը, որը սահմանեց Արցախի Հանրապետության գոյության և տարածաշրջանում հայկական ներկայության ավարտը, չհանգեցրեց ռազմական գործողությունների ավարտին Հարավային Կովկասում, որտեղ լարվածությունը կրկին սրվում է։
Անցյալ փետրվարի 13-ին չորս հայ զինվոր սպանվեց սահմանի երկայնքով ադրբեջանական զինուժի հարձակման հետևանքով, երկու նախկին Խորհրդային Հանրապետությունների միջև բանակցությունները փակուղի են մտել, և Ադրբեջանի ղեկավարությունը չի թաքցնում, որ հետաքրքրված է Սյունիքի հայկական մարզով, որպեսզի այդպիսով կարողանա կապել ադրբեջանական Նախիջևանի էքսկլավը երկրի մնացած մասի հետ։ Մինչդեռ արցախցի փախստականները ապրում են ժամանակավոր կացարաններում և անորոշության մեջ՝ չունենալով այլեւս անցյալ և չիմանալով, թե արդյոք մոտ ապագայում նոր պատերազմ է սպառնում նրանց։
Նունեն իր լուսանկարները ցուցադրելուց հետո ընկղմվում է անմխիթար լռության մեջ. Նրա աչքերը արտացոլում են հիշողությունների ու համակերպության խառնուրդ: Հրաժեշտից առաջ, սակայն, ճամպրուկի միջից, որով փախել էր, մի փոքրիկ պայուսակ է վերցնում և սրբազան նվիրումով ցույց տալիս դրա պարունակությունը։ «Սա հող է, որը ես վերցրել եմ իմ տան բակից՝ գնալուցս առաջ: Ես վերցրեցի այն, որ միշտ հետս լինի, քանի որ ուզում եմ թաղվել այս հողի հետ միասին, որպեսզի, գոնե մահացած ժամանակ խաղաղությամբ հանգչեմ իմ Արցախի հողում»։