Չպետք է մոռանանք, որ հարուստ մշակույթ ունենք, որը պետք է պատվով ու հպարտությամբ ներկայացնել. Դանիել Դանիելյան
Մշակույթի բնագավառում բարեփոխումներ իրականացնելու նպատակով առաջիկա տարիներին ՀՀ կրթության, գիտության, մշակույթի և սպորտի նախարարությունը կփորձի ստեղծագործողների կարողությունների դրսևորման ինստիտուցիոնալ միջավայր ձևավորել, փոխել մշակութային կառույցների ֆինանսավորման համակարգը, աջակցել այն ծրագրերին, որոնք ուղղված են մարզերում մշակութային կյանքի ակտիվացմանն ու զարգացմանը:
«Արմենպրես»-ի թղթակցի հետ զրույցում ՀՀ ԿԳՄՍ փոխնախարար Դանիել Դանիելյանը մանրամասներ է ներկայացրել նախարարության անելիքների, գերակայությունների մասին, որոնք սահմանվել են:
-Պարոն Դանիելյան, օրերս ՀՀ կառավարությունը հաստատեց երկրի մշակույթի պահպանության, զարգացման և հանրահռչակման 2023-2027 թվականների ռազմավարությունը: Ռազմավարության մշակույթի և ստեղծարար ոլորտի գերակայություններից է բնագավառի զարգացման և ստեղծագործողների կարողությունների դրսևորման ինստիտուցիոնալ միջավայրի ձևավորումը: Ըստ Ձեզ՝ այդ միջավայրն այսօր չկա՞, թե՞ կան որոշ սահմանափակումներ, որոնցից պետք է ձերբազատվել:
-Միջավայր ստեղծելու կարիք կա, ինչը գալիս է կառավարման համակարգից: Խոսենք թատրոնների մասին. թատրոններն ունեն թատերախումբ, շենք, որտեղ փակվում ու աշխատում են: Շատ հազվադեպ է պատահում, որ մի թատրոնից գնան մյուս թատրոն ու ելույթ ունենան: Թատրոնը պետք է դառնա բաց հարթակ, բեմ, որը կծառայի ցանկացած ներկայացման ու միջոցառման: Ի՞նչ է տեղի ունենում: Եթե անհատ ձեռներեցը ցանկանում է պրոֆեսիոնալ կամ սիրողական մակարդակով հետաքրքիր նախաձեռնությամբ հանդես գալ թատրոնում, կարող է դա անել, եթե այլ թատրոն ցանկանում է այդ բեմում ներկայանալ, պետք է կարողանա անել դա: Ասում են՝ թատրոնը թատրոն է, իսկ պատկերասրահը՝ պատկերասրահ, երաժշտական դահլիճը՝ դահլիճ և այլն: Կան կարծրատիպեր, որ փոխում են ընդհանուր մթնոլորտը: Մենք պատրաստում ենք ծրագրեր, որպեսզի երաժշտություն հնչի, համերգ կազմակերպվի պատկերասրահում, որպեսզի պատկերասրահը կարողանա իր քանդակներով ու կտավներով ներկայանալ համերգասրահում, ներկայացում բեմադրվի համերգասրահում և հակառակը: Այդ ամենը կարող է լինել մեր մայրաքաղաքի, Գյումրիի, Վանաձորի, Գորիսի և այլ քաղաքների մշակութային կենտրոններում, վայրերում:
-Մի շրջան կար, երբ քննադատվում էր այն, որ «Արամ Խաչատրյան» համերգասրահը վարձակալվում է տարբեր տեսակի միջոցառումների համար… Անգամ մշակութային հուշարձանների տարածքները տրամադրվում են ժամանակակից երաժշտությանը վերաբերող համերգների, դիջեյների մասնակցությամբ և այլ միջոցառումների իրականացման համար: Նկատել եմ՝ հաճախ թատրոնները այլ թատրոնների թե՛ դերասանների, թե՛ ռեժիսորների են հրավիրում՝ ներկայացումներում խաղալու կամ բեմադրություններ անելու: Երևանի տիկնիկային թատրոնում ներկայացումներ են բեմադրվել ոչ միայն բեմում, այլև փորձասենյակում, նախասրահում, օգտագործում են նաև տանիքը: Կարծես թե սահմանափակումներ չեն եղել…
-Գրեթե բոլոր թատրոններն ունեն փոքր դահլիճներ: Օրերս Սունդուկյանի անվան թատրոնի փոքր դահլիճում էինք. այն հյուրընկալել էր Վրաստանի հայկական թատրոնին: Տիկնիկայինը ևս մի քանի բեմ ունի, ու ձևաչափերը փոխվում են: Հասարակությունը ձանձրացել է, նոր սերունդը չի կարողանում անընդհատ գնալ նույն շենք, նույն տեղում նստել ու նույն ներկայացումները դիտել: Ներկայացումների տարբերակները վերանայել է պետք, անհրաժեշտ է ներշնչվել թե՛ արտասահմանյան փորձից, թե՛ մեր փորձից: Հայաստանում էնտուզիազմ, դինամիկա կա: Մեր երիտասարդներն այնպիսի առաջարկներով են հանդես գալիս, որոնց նմանը Եվրոպայում երբեք չեմ լսել: Ես ցանկանում եմ աշխատել երիտասարդների հետ, որոնք մտածում են, հասկանում են, թե ինչ է հարկավոր, թե ինչ ուղղությամբ են ցանկանում առաջ գնալ, և, մեծահասակների փորձառությունը օգտագործելով, ստանում ենք հրաշալի մշակութային կոկտեյլ և աշխատում դրա վրա: Մթնոլորտ փոխել պետք է, ֆինանսավորման մոդելը՝ ևս:
Եթե որևէ մեկը գալիս է մեզ մոտ, ասում, որ իրեն գումար տալու պարագայում այս կամ այն նախագիծը կիրականացնի, միանգամից ասում եմ՝ հաջողություն: Հարկավոր է ծրագիր ներկայացնել, հասկանալ դրա բովանդակությունը, տեսնել՝ ինչի համար է այն հարկավոր, միայն գեղեցկությա՞ն, թե՞ կապում եք մշակույթի, մարզերի, ներառական ծրագրերի հետ: Հարցնում եմ ունե՞ն համաֆինանսավորում, արդյոք մասնավոր հատվածը տվյալ նախագիծն արժևորո՞ւմ է: Այդ ամենից հետո միայն խոսվում է ֆինանսի մասին: Նոր ֆինանսական մոդելը խրախուսում է հենց նման գործունեությունը: Թատրոնը, համերգասրահը դառնում են ինքնուրույն: Ստեղծվում է մրցակցային դաշտ: Տոմսեր են վաճառվում, ներկայացումներ են բեմադրվում, գեներացվում են գումարներ, մշակութային աշխատանք, որը նաև ֆինանսական է: Եթե մշակութային կառույցն ունի ֆինանսական հարյուր միավոր, պետությունն ասում է՝ կեցցե՛ք ու կրկնապատկում է գումարը, եթե հաջորդ տարի 150 միավորի աշխատանք կատարի, պետությունը դա կկրկնապատկի: Եթե երաժիշտները կամ դերասանները ստանում են մինիմալ աշխատավարձ, գեներացված գումարների շնորհիվ նրանց աշխատավարձը կարող է կրկնապատկվել, եռապատկվել, ուզում են գնալ հյուրախաղերի. այդ գումարներով հնարավոր կլինի դա անել, փառատոններ անցկացնել, այլ կոլեկտիվների հյուրընկալել և այլն, այսինքն՝ մի ամբողջ գործունեություն, որը լիբերալիզացվում է: Թվում է, թե դժվար համակարգ է, սակայն այն կառույցները, որ դա հասկացել են, շահում են: Օպերային թատրոնն այդպես է աշխատում, վաղը կլինի Տիկնիկային թատրոնը, Ազգային ֆիլհարմոնիկ նվագախումբը, Սունդուկյանի անվան թատրոնը, այսինքն՝ ազգային թատրոնները, որոնց առողջ լինելն ազդում է ամբողջ շարքի վրա, անգամ՝ ամենափոքր թատրոնի վրա:
-Ճի՞շտ եմ հասկանում, որ պետությունը խրախուսում է պետություն-մասնավոր համագործակցության արդյունքում մշակութային կառույցների զարգացումը:
-Դա նախապայման չէ, բայց կետերից մեկն է: Մասնավոր-պետություն համագործակցությունը բնական երևույթ է աշխարհի ցանկացած զարգացած երկրում: Մշակույթը չի կարող միայն պետական ֆինանսավորմամբ զարգանալ: Արդեն իսկ աշխատում ենք կարևոր հիմնադրամների հետ, որոնց ասում ենք՝ ուրախ ենք, որ Հայաստանում պայմաններ են ստեղծվել կայացած բիզնես ունենալու և մեծ գումարներ ստեղծելու համար, սակայն այդ գումարները պետք է ի նպաստ հասարակության ծառայեն: Կա նաև մշակույթի ոլորտը ֆինանսավորելու տարբերակը, որը հասարակության բոլոր շերտերին օգուտ է բերելու: Անձամբ խոսել եմ որոշ ձեռներեցների հետ, որոնք պատրաստ են աջակցել, եթե հետաքրքիր ծրագրեր ներկայացվեն: Եթե ձեռներեցին ասես գումար հատկացրեք, այս կամ այն ծրագիրը կիրագործենք, նա կասի՝ ի՞նչ գումար, սակայն, եթե ներկայացվում է ծրագիր, որը նաև նրա գործունեության հետ եզրեր ունի, շատ ավելի հեշտ է ստացվում համագործակցությունը:
Կարևոր է նաև մեկենասության կետը: Կառավարության ծրագրերում մտցրել ենք այդ կետը, որպեսզի աշխատենք օրենքի վրա, որովհետև այն կարելի է զարգացնել, համապատասխանեցնել այսօրվա պահանջներին ու սպասելիքներին: Պետք է բարելավել հարկային դաշտը, որպեսզի խրախուսվի մեկենասության մեխանիզմը, մյուս կողմից մթնոլորտ փոխվի, որ ֆինանսավորող կառույցների համար մշակույթը ոչ թե բեռ դառնա, այլ նրանք հերթ կանգնեն ու ցանկանան ներդրում ունենալ նրա զարգացան գործում:
-Պարոն Դանիելյան, դեռ նախորդ տարիներին, երբ առիթ էր լինում զրուցելու ՀՀ ԿԳՄՍ նախարարության դրամաշնորհային ծրագրերի մասին, շեշտվում էր, որ առաջնահերթությունը տրվում է այն նախաձեռնություններին, որոնք միտված են մշակույթի ապակենտրոնացմանը, մարզերում մշակույթի զարգացմանն ու մշակութային կյանքի ակտիվացմանը: Այդ առաջնահերթությունը դեռ պահպանվո՞ւմ է:
-Օրերս Վրաստանում էի, որտեղից վերադառնալիս Նոյեմբերյան և Բերդ այցելեցի, եղա տեղի մշակութային կենտրոններում, երաժշտական դպրոցներում, գրադարաններում և այլուր, որպեսզի հասկանամ, թե ինչ վիճակ է: Եղել եմ նաև Ջերմուկում, Մեղրիում, Վայքում, Եղեգնաձորում, Քաջարանում, Կապանում:
Մարզերը մեր ուշադրության կենտրոնում են: Մատչելիության առումով մշակույթը պետք է նույնը լինի ինչպես Երևանում, այնպես էլ մարզերում: Գուցե ասեք, որ մարզերում չկան օպերային թատրոններ կամ նվագախմբեր: Չկա, կտանենք: Հիմա մտածում ենք մարզերում մշակութային կենտրոններ, դահլիճներ բացել, եղած կառույցների շենքային պայմանները բարելավել, որպեսզի ցանկացած թատրոն ու նվագախումբ կարողանա մարզերում համերգներով ներկայանալ: Եթե կլինի ներկայացում, որ հնարավոր չէ տանել մարզ, ապա մարզերի երեխաներին կբերենք Երևան: Աբովյանի երաժշտական դպրոցի երեխաներին խոստացել էի Սպենդիարյանի անվան օպերային թատրոն բերել: Խոստումս կատարեցի: Երեխաներն առաջին անգամ էին օպերային թատրոն գալիս: Մի խոսքով՝ ապակենտրոնացում պետք է լինի, բայց նաև մատչելիություն և հավասարություն ամեն գյուղում ու քաղաքում:
-Նշեցիք, որ շատ եք շրջում մարզերում: Հանդիպե՞լ եք մեծ պոտենցիալ ունեցող ստեղծագործական խմբերի:
-Չեմ կարող ասել, թե ինչու են մարզերի երիտասարդներն այդքան էնտուզիաստ, սակայն դա փաստ է: Կոլեկտիվները արտակարգ են: Գյումրիից մի թատերախմբի հանդիպեցի, զրուցեցինք և հարցրի, թե որքան ֆինանսավորում է նրանց անհրաժեշտ, պատասխանեցին, որ ուղղակի եկել են ասելու, որ իրենք գոյություն ունեն: Նրանք պատրաստ են ֆինանսավորում գտնել և մասնակցել դրամաշնորհային ծրագրերի: Կարևոր է ասել, որ մրցութային դրամաշնորհներում կա առանձին պատուհան, որին միայն մարզային կազմակերպությունները կարող են մասնակցել: Կա պատուհան, որին կարող են մասնակցել արտերկրից ու Հայաստանից կազմակերպություններ, բայց նրանց ծրագրերը պետք է ուղղված լինեն մարզերին: Ծրագրերը չեն հարմարեցվում. այն, ինչ տեսնում է Երևանի հանդիսատեսը, նույնը դիտում է նաև մարզի հանդիսատեսը: Նշեմ, որ Վրաստան կատարած այցի ընթացքում հանդիպեցի Վրաստանի իմ գործընկերոջը: Ինձ հետ էր նաև Հայաստանի կինոգործիչների միության նախագահ Հարություն Խաչատրյանը: Հիշեցինք, որ ժամանակին հայ-վրացական մարզային կինոփառատոն է անցկացվել:
-Հնարավոր է վերականգնվի՞ փառատոնը:
-Հուսամ:
-Մենք փոքր պետություն ենք, որն անընդհատ պայքարում է իր արժեքների համար, ձգտում հանրահռչակել այն մշակույթը, որն ունի: Դրան միտված տարբեր ծրագրեր են իրականացվում: Կխնդրեմ նշել, թե առաջիկայում ինչ կարևորագույն իրադարձություններ, նախաձեռնություններ են սպասվում երկրի սահմաններից դուրս:
-Մենք չպետք է մոռանանք, որ հարուստ մշակույթ ունենք, որը պետք է պատվով ու հպարտությամբ ներկայացնել: Արամ Խաչատրյանի 120-ամյակի շրջանակում Սպենդիարյանի անվան օպերային թատրոնը ելույթ ունեցավ Փարիզում, Ստրասբուրգում, Ազգային ֆիլհարմոնիկ նվագախումբը հանդես եկավ Հունաստանում, ԱՄՆ-ում, Կանադայում, Սիմֆոնիկ նվագախումբը՝ Չինաստանում, Կամերային պետական նվագախումբը խաչատրյանական հրաշալի ծրագիր ներկայացրեց Վրաստանում: Արտերկրում հանդես գալու, մեր ժառանգությունը հանրահռչակելու ուղղությամբ աշխատում ենք: Մեզ պետք է ճանաչեն: Այն, որ հայկական կոլեկտիվ է ներկայանում միջազգային հարթակում, չպետք է երևույթ լինի, այլ բնական գործընթաց:
Երևանի առաջին միջազգային թատերական փառատոնի շրջանակներում մենք ընդունեցինք Սանկտ Պետերբուրգից, Փարիզից և այլ երկրներից հրաշալի թատրոնների: Ներկա եմ եղել որոշ ներկայացումների, դահլիճը լեփ-լեցուն էր: Խոշոր կազմակերպությունները, որ գալիս են Հայաստան, վստահում են մեր պետությանը:
-Ներառականության մասին ևս խոսվել է: Հիշում եմ՝ Գեղագիտության ազգային կենտրոնի հետ համագործակցությամբ բեմ բարձրանալու հնարավորություն էր տրվում նաև հաշմանդամություն ունեցող մարդկանց: Այդ առումով ի՞նչ է արվելու, ո՞ր կառույցների հետ եք աշխատելու:
-Վերջերս կազմակերպվեց «Կողք կողքի» ներառական երաժշտական արտ փառատոնը: Հաշմանդամություն ունեցող երեխաները պետք է ինտեգրվեն հասարակության մեջ: Կարծրատիպեր է պետք կոտրել, որովհետև ընտանիքները, որտեղ կան դժվարություններ ունեցող երեխաներ, հաճախ ամաչում են, վախենում են, մեկուսանում են: Մեր աշխատանքը պետք է կայանա կարծրատիպերը կոտրելու, մթնոլորտը փոխելու մեջ: Նրանք պետք է լինեն դասարաններում, երաժշտական, արվեստի դպրոցներում, բեմում:
-Շնորհակալ եմ, պարոն Դանիելյան:
-Ես եմ շնորհակալ: