Արցախի տարածքների մի մասը ձեռք բերելու համար Բաքուն վճարեց ինքնիշխանությամբ ՝ "մեկ ժողովուրդ, երկու պետություն" կարգախոսով Թուրքիան անեքսիայի ենթարկեց Ադրբեջանին. Բաբուխանյան
Սառը պատերազմում պարտվելուց հետո Հայաստանում, ինչպես հետխորհրդային մյուս երկրներում, "ժողովրդավարական տոտալիտարիզմի" նոր կարգերը լայն հնարավորություններ են բացել տոտալիտար աղանդների, արտաքին կառավարման հետ ապակառուցողական հասարակական կազմակերպությունների, այսպես կոչված փոքրամասնությունների տարբեր քարոզիչների ակտիվ ներգրավման համար ՝ ոչ բարեկամական պետությունների հատուկ ծառայությունների համապատասխան ներթափանցմամբ։ Այս մասին Եվրասիական փորձագիտական ակումբի կողմից կազմակերպված "Հայ-ռուսական ռազմավարական միության արդի հարցերը ՝ ի դեմս ներկա սպառնալիքների ու մարտահրավերների" թեմայով կլոր սեղանի ժամանակ հայտարարեց "Սահմանադրական իրավունք միություն" կուսակցության նախագահ Հայկ Բաբուխանյանը։
Նրա խոսքով ՝ "շուկայական արժեքների", արեւմտյան կենսակերպի քարոզը, հոգեւորականությունից հրաժարվելը, պատմության վերանայումը ՝ Հայաստանի "նոր" քաղաքացու դաստիարակության համար հսկայական ֆինանսական ներարկումների հետ միասին, հանգեցրին ոչ միայն հինգերորդ, այլեւ վեցերորդ շարասյան ձեւավորմանը ՝ սորոսիզմի ներթափանցմամբ պետական եւ հասարակական բոլոր կառույցներ։ Միայն Սորոսի հիմնադրամի գծով Հայաստանում 1997թ. - ից գրեթե 60 մլն դոլարի դրամաշնորհներ են բաժանվել։
"Երրորդ Հանրապետության Ազգային գաղափարը ձևավորվել է որպես անկախ լիբերալ-դեմոկրատական և քիչ թե շատ ազգային պետության կառուցում, որը ձգտում է դեպի եվրոպական մոդելներն ու կառույցները, կարող է ինքնուրույն ապահովել Արցախի անվտանգությունը և առաջ տանել Հայոց ցեղասպանության միջազգային ճանաչումը։ Ընդ որում, վերջնականապես չձևավորվեց արցախյան հիմնախնդրի լուծման դոկտրինը, այդ հարցի շուրջ Ազգային կոնսենսուս չգտնվեց ։
Նրա խոսքով, երկրի արտաքին քաղաքականությունը, իրականացնելով վերը նշված ազգային գաղափարը, ընդհանուր առմամբ եղել է բազմավեկտոր (կոմպլեմենտար), ինչն ապահովել է մոտավորապես համարժեք հարաբերություններ ինչպես Արեւմուտքի, այնպես էլ Ռուսաստանի հետ: Ընդ որում տարբեր ժամանակահատվածներում եւ տարբեր ոլորտներում նրանց հետ համագործակցության շեշտադրումները տարբեր են եղել: Միաբևեռ աշխարհակարգի ժամանակ (պայմանականորեն կարելի է համարել ՌԴ նախագահ Վ. Պուտինի Մյունխենյան ելույթից առաջ 2007 թվականի փետրվարի 10-ին) Հայաստանը քաղաքական հարցերում կողմնորոշվել է դեպի Արևմտյան կառույցներ ՝ ԵԱՀԿ, Եվրոպայի խորհուրդ (որին անդամակցել է 2001թ.)։ Նույն ժամանակահատվածում տնտեսական հարցերում գերակշռում էին ԱՄՀ-ն, Համաշխարհային բանկը։ 2005 թվականին Հայաստանը միացել է Բոլոնիայի կրթական համակարգին, իրականացվել են բազմաթիվ համապատասխան բարեփոխումներ։ 2017թ. - ին Հայաստանը վավերացրել է ԵՄ-ի հետ համապարփակ և ընդլայնված գործընկերության համաձայնագիրը։
Ինչ վերաբերում է ռազմական ոլորտին, ապա Հայաստանի համագործակցությունը ՆԱՏՕ-ի հետ սկսվել է անկախությունից մեկ տարի անց։ Արդեն 1992 թվականին Երևանը միանում է նոր ստեղծված Հյուսիսատլանտյան համագործակցության խորհրդին։ Հյուսիսատլանտյան դաշինքի հետ իր հարաբերությունների զարգացման շրջանակներում Հայաստանը 1994 թվականին միանում է ՆԱՏՕ-ի "Գործընկերություն հանուն խաղաղության" ծրագրին, իսկ 2002 թվականից մասնակցում է այդ ծրագրի պլանավորման եւ վերլուծության գործընթացին, ինչն օգնում է ՀՀ զինված ուժերին ընդլայնել դաշինքի հետ փոխգործակցության հնարավորությունները: 2003 թվականին, չնայած նրան, որ Հայաստանը ՆԱՏՕ-ի անդամ չէր, իր զինծառայողներին ուղարկում է Կոսովո ' մասնակցելու ՆԱՏՕ-ի խաղաղապահ գործողությանը:
2005 թվականի դեկտեմբերին Երեւանը ստորագրում է անհատական գործընկերության գործողությունների ծրագիրը: Նույն թվականին հայ զինծառայողների խումբը (46 հոգուց բաղկացած) ուղեւորվում Է Իրաք ՝ ՆԱՏՕ-ի առաքելության մարդասիրական խնդիրները կատարելու համար (լեհական դիվիզիայի կազմում): Հայկական զորակազմը Իրաքում է մնացել մինչեւ 2008 թվականի հոկտեմբեր։ 2010թ. փետրվարին Երևանը 40 խաղաղապահներից բաղկացած խումբ է ուղարկում Աֆղանստան։ ՆԱՏՕ-ի հետ հարաբերությունների բարելավման նպատակով ՀՀ Ազգային ժողովը 2011թ.մայիսի 11-ին վավերացրել է հայկական խաղաղապահ զորակազմը երեք անգամ (մինչեւ 130 մարդ) ավելացնելու մասին համաձայնագիրը:
Հայաստանը ոչ միայն համագործակցում է ՆԱՏՕ-ի հետ պաշտպանական ոլորտում, այլեւ կանոնավոր խորհրդակցություններ է անցկացնում Հյուսիսատլանտյան դաշինքի անդամ երկրների հետ իրավական պետության, բարեփոխումների "թափանցիկության" եւ այլ հարցերի շուրջ: 2010թ. մեկնարկած ծրագրի երկրորդ փուլը նախատեսում էր Հայաստանի պաշտպանության ռազմավարության վերանայում, որի շրջանակներում մշակվել է Զինված ուժերի զարգացման միջնաժամկետ ծրագիր: Այդ պլանը նախատեսում է պաշտպանության կառավարում ժողովրդավարական եւ քաղաքացիական վերահսկողության հիման վրա, ինչպես նաեւ բանակի բարեփոխում ՝ այն "միջազգային" չափանիշներին մոտեցնելու համար:
Բաբուխանյանի խոսքով ՝ Հայաստանի արտաքին քաղաքականության ռուսական վեկտորում նույնպես զարգացում է եղել։ Այն հիմնականում դրսևորվել է ռազմական ոլորտում։ Ռազմական բազայի ստեղծում, սահմանների պահպանություն, ՀԱՊԿ-ին անդամակցում, Ռուսաստանի և Հայաստանի զորքերի (ուժերի) միացյալ խմբավորման ստեղծում (2016թ.): Տնտեսական բլոկում ռուսական ընկերություններին որպես սեփականություն կամ կառավարում են փոխանցվել Հայաստանի որոշ համակարգաստեղծ ձեռնարկություններ։ 2015թ. - ից Հայաստանը անդամակցել է ԵՏՄ-ին ։ Հայաստանի հիմնական առևտրային գործընկերը ՌԴ-ն է, որին բաժին է ընկնում պատրաստի արտադրանքի արտահանման հիմնական մասը ։ 1999թ. սկսել է գործել ռուս-հայկական համալսարանը, իսկ 2015թ. ՝ ՄՊՀ-ի երևանյան մասնաճյուղը:
"Այսպիսով, կարելի է ասել, որ հայկական արտաքին քաղաքականության բազմավեկտոր հավասարակշռվածությունը "և-և" բանաձևով պահպանվել է ընդհուպ մինչև 2018թ.իրադարձությունները",- վստահեցրեց նա:
Բաբուխանյանի խոսքով ՝ 2018թ. — ին Հայաստանը, ինչպես և ժամանակին ԱՊՀ և Արևելյան Եվրոպայի մի շարք երկրներ հայտնվեցին հսկայական աշխարհաքաղաքական ճեղքման մեջ, տեղի ունեցավ այն, ինչ կոչվում է գունավոր հեղափոխություն, արևմտյան տեխնոլոգիաներն իրենց նպատակին հասան։ "Ինչպես վերը նշվեց, դրա վրա հսկայական ռեսուրսներ են ծախսվել եւ ծախսվել, եւ դա նոր չէ, այս իրավիճակը հասունացել է երկար տարիներ, գրեթե 80-ականների վերջից, եւ տրամաբանական ավարտին է հասցվել։ Հայաստանում իշխանության բերվեցին արևմտամետ ուժեր, որոնք կողմ էին ԵՏՄ-ից Հայաստանի դուրս գալուն, Հայաստանի անվտանգության "այլընտրանքային" համակարգի ստեղծմանը և այլն։ Նրանց հետագա գործողությունները հանգեցրել են հայ-ռուսական հարաբերություններում վստահության մակարդակի կտրուկ նվազման",- ընդգծել է նա։
Ինչպես նշել է Բաբուխանյանը, Արցախյան երկրորդ պատերազմը (2020թ. սեպտեմբեր-նոյեմբեր) ոչ միայն մերկացրեց հայ ժողովրդի անվտանգության համակարգի ողջ խոցելիությունը, այլեւ արմատապես փոխեց իրավիճակը երկրում եւ տարածաշրջանում: Ահա հետպատերազմյան տարածաշրջանային լանդշաֆտի հիմնական չափումները:
"Բուն Արցախյան հողերի մի մասը բռնազավթված է, Արցախի հետ կապն իրականացվում է նեղ միջանցքով, պաշտպանության հին գծի կորուստը, սահմանագծերի փոփոխությունը հսկայական դժվարություններ է ստեղծում պաշտպանության նոր գծի կառուցման համար։ Ոչ Հայաստանը, ոչ էլ առավել ևս Արցախը չունեն անհրաժեշտ ռեսուրսներ։
Օկուպացիայի սպառնալիքը կախված է ոչ միայն Արցախի մնացած մասի, այլև Սյունիքի գլխին: Հարվածի տակ է հայտնվել Հայաստանի ամբողջ տարածքը, այդ թվում ՝ մայրաքաղաքը։ Ուժի դիրքերից պայմաններ թելադրելու Ադրբեջանի փորձերը, այդ թվում 'Երեւանի ու Սեւանի նկատմամբ նկրտումները, ռազմագերիների փոխանակման վերաբերյալ եռակողմ համաձայնագրի չկատարումը, համաձայնագրերում չնշված տրանսպորտային սխեմաներով զիջումների պահանջները, Արցախի կարգավիճակի շուրջ բանակցությունների մերժումը խոսում են Բաքվի մտադրությունների մասին 'շարունակել առճակատումը' Արցախի Հանրապետության եւ Սյունիքի մարզի օկուպացման եւ այնտեղ բնակվող հայ ժողովրդի ցեղասպանության նպատակով:
Հայկական բանակը կրել է կենդանի ուժի և տեխնիկայի ծանր կորուստներ, որոնց լրացման համար անհրաժեշտ են տարիներ և հսկայական նյութական ռեսուրսներ, որոնք Հայաստանի համաճարակով և պատերազմով թուլացած էկոմիկան չունի։ Հայաստանը ինքնուրույն չի կարող լուծել բանակի վերազինման հարցը", - բացատրեց Բաբուխանյանը։
Նրա խոսքով ՝ Արցախի, Սյունիքի, Տավուշի, հայ-թուրքական սահմանի անվտանգությունն ապահովում են ռուս զինվորականները, խաղաղապահներն ու սահմանապահները։ Ռուսաստանը կանգնեցրեց պատերազմը ՝ կանխելով Արցախի Հանրապետության և Սյունիքի մնացած մասի օկուպացիան։ Դրանով նա ևս մեկ անգամ վերահաստատեց տարածաշրջանում իր կայունացնող և խաղաղարար առաքելությունը, ցույց տվեց հավատարմությունը դաշնակցային պարտքին, ինչպես նաև հայ ժողովրդի պաշտպանի դերը։
"Արցախը դարձել Է ՌԴ պատասխանատվության տարածք։ ԽՍՀՄ փլուզումից հետո առաջին անգամ այստեղ հայտնվեցին ռուսական ռազմական կազմավորումներ։ Կայունությունն այստեղ երաշխավորված է 5 տարով։ Միաժամանակ, Արցախի կարգավիճակի անորոշությունը եւ Շուշիի եւ Հադրութի շրջանի օկուպացիան տարածաշրջանում ապագա անկայունության գործոններն են", - նշել է նա։
Նրա խոսքով, Հայաստանի տնտեսությունը հրատապ արտաքին ներդրումների կարիք ունի, առանց որոնց երկրում սոցիալական ցուցանիշները կմոտենան կրիտիկական նշագծին: Ընդ որում, ներդրումները պետք է լինեն այն աղբյուրներից, որոնք հայ ժողովրդի նպատակների ու խնդիրների հետ անհամատեղելի քաղաքական պայմաններ չեն դնի։
"Պատերազմը, քաղաքական ու տնտեսական ճգնաժամը արտագաղթի զանգվածային տրամադրություններ են ծնել, ինչը հղի է ժողովրդագրական աղետով։
Ադրբեջանական բանակը, ժողովուրդն ու տնտեսությունը նույնպես ծանր կորուստներ են կրել ՝ այդպես էլ չստանալով Արցախը։ Ադրբեջանցիները, իսկ նրանց հետ միասին ազգային փոքրամասնությունների ներկայացուցիչները մեծաքանակ մարդկային կորուստներ ունեցան: Ձեռք բերված տարածքները յուրացնելու համար Ադրբեջանին անհրաժեշտ են հսկայական միջոցներ, ինչը կվատացնի երկրի սոցիալական վիճակը և կհանգեցնի ներքաղաքական անկայունության։
Տարածքների ձեռքբերման համար Ադրբեջանը վճարել է իր ինքնիշխանության մի մասը հօգուտ Թուրքիայի։ "Մեկ ժողովուրդ, երկու պետություն" կարգախոսով Թուրքիան գործնականում անեքսիայի ենթարկեց Ադրբեջանին, ինչպես դա եղավ 1918 թվականին", - ընդգծել է Բաբուխանյանը:
Նրա խոսքով ՝ բանակցային գործընթացի տրամաբանության մեջ դրվել է Ռուսաստանի խաղաղապահ գործառույթը ՝ որպես տարածաշրջանում կայունության եւ խաղաղության երաշխավոր: Նման որոշումն ուժեղացրեց Ռուսաստանի ազդեցությունը տարածաշրջանում, և հակառակը ՝ խաչ քաշեց Թուրքիայի նեոօսմանական ռազմավարական նպատակների վրա: Ռուսաստանի և Թուրքիայի միջև մրցակցությունը Հարավային Կովկասում ազդեցության համար կրկին կսրվի։
Ինչպես նշել է Բաբուխանյանը, տարածաշրջանի տրանսպորտային հաղորդակցությունների ապաշրջափակման բարդ գործընթաց է սպասվում, ինչը կհանգեցնի նոր տնտեսական իրողությունների, եւ որպես հետեւանք ՝ տարածաշրջանում իրավիճակի քաղաքական եւ հոգեբանական ընկալման փոփոխությունների: Ընդ որում, իրավիճակը կարող է զարգանալ ինչպես լարվածության լիցքաթափման, այնպես էլ նոր հակասությունների առաջացման ուղղությամբ։
"Հայաստանին պետք է նոր ազգային գաղափարախոսություն, որի հիմքում պետք է լինի անվտանգությունը, պետականության պահպանումը, տարածաշրջանում նոր ճարտարապետության ստեղծման ժամանակ իր շահերի պաշտպանությունը, խաղաղության պահպանումն ու հարեւանների հետ հարաբերությունների կառուցումը, մրցունակ տնտեսության զարգացումը, հայրենադարձությունը, ազգի քաղաքակրթական ինքնիշխանության պահպանումը, կայուն քաղաքական համակարգը։
Այս նոր ազգային գաղափարի իրագործումը հայոց պետականության զարգացման նոր փուլ է ՝ չորրորդ հանրապետության կառուցում։
Դրա համար մենք պետք է գնանք Ռուսաստանի հետ նոր միություն ձևավորելու ճանապարհով։ Մենք պետք է ոչնչացնենք ցեղասպանությունը մինչև վերջ հասցնելու թուրքական պլանները, իսկ այդ ամենից փրկվելու ճանապարհը նոր Հայաստանի ձևավորումն է, այն իրապես հայկական, ուժեղ, անվտանգ պետության վերածելը։ Մենք, որպես Արևելյան քրիստոնյաներ, ունենք քաղաքակրթական ընդհանրություն Ռուսաստանի հետ ։
Եվ այսօր, հաշվի առնելով մեր պատմական փորձը և հատկապես մեր վերականգնված պետականության 103-ամյա շրջանը, մեր ներկայիս ռեսուրսները, միջազգային (համաշխարհային և տարածաշրջանային) աշխարհաքաղաքական զարգացումները, մենք տեսնում ենք միայն մեկ լուծում ՝ Ռուսաստանի հետ ձևավորել սերտ քաղաքական, ռազմական, տնտեսական և քաղաքակրթական միություն ՝ ընդհուպ մինչև Միութենական պետության ստեղծումը։
Հենց սա է բանաձևը, որի շրջանակներում մեզ համար ճակատագրական խնդիր է լուծվում «Ազգ-պետականություն» անվանումով։ Եվ այդ խնդիրը լուծելու համար այսօր հիմնվում է "Ուժեղ Հայաստան Ռուսաստանի հետ ՝ հանուն նոր Միության" շարժումը", — ամփոփեց Բաբուխանյանը։