Արձանագրվում է Հայաստանի ապրանքաշրջանառության վերականգնման աճ. Աշոտ Թավադյանը ներկայացնում է "ՀՀ տնտեսությունը 2021 թվականի առաջին կիսամյակում ԵԱՏՄ-ին անդամակցության համատեքստում" զեկույցը
Հայաստանում 2021թ. առաջին կիսամյակում արձանագրվել է ապրանքաշրջանառության աճի տեմպ: Նախորդ տարվա նույն ժամանակահատվածի համեմատ 6 ամսվա ընթացքում Հայաստանի արտահանումն աճել է 23.34% - ով (1,118-ից մինչեւ 1,380 մլն դոլար): Արձանագրվում է Հայաստանի ապրանքաշրջանառության վերականգնման աճ։ Այս մասին այսօր կայացած ասուլիսում ասաց Եվրասիական փորձագիտական ակումբի անդամ, տնտեսական գիտությունների դոկտոր Աշոտ Թավադյանը` ներկայացնելով "Հայաստանի տնտեսությունը 2021 թվականի առաջին կիսամյակում ՝ ԵԱՏՄ-ին անդամակցության համատեքստում" զեկույցը:
Նրա խոսքով ՝ ընդհանուր արտահանումը 2020 թվականին նվազել է 3.9 տոկոսով։ 2021 թվականի առաջին կիսամյակում ԵԱՏՄ երկրներ արտահանումն աճել է 35.6% - ով, 2020 թվականի առաջին 6 ամիսների ընթացքում այդ ուղղությամբ արտահանումը նվազել է 16.1% - ով: Այս ժամանակահատվածում Հայաստանի արտահանումը Ղազախստան ավելի քան կրկնապատկվել է (2.3 - ից մինչև 4.9 մլն դոլար)։ Ռուսաստան արտահանումը աճել է 35.6% - ով (280-ից մինչեւ 380 մլն դոլար): Գրանցվել է նաև համախառն տոկոսային ծավալի աճ դեպի ԵԱՏՄ երկրներ: 2020թ. առաջին 6 ամիսներին ԵԱՏՄ երկրներ արտահանումը կազմել է ընդհանուր արտահանման 25.0% - ը, իսկ 2021թ. առաջին կիսամյակում այդ ցուցանիշն արդեն կազմում է 27.6%:
Ինչպես նշել է Թավադյանը, 2021 թվականի առաջին կիսամյակի ընթացքում 2020 թվականի նույն ժամանակահատվածի համեմատ գունավոր մետաղների հանքաքարի արտահանումն աճել է 47.2 տոկոսով (338.8-ից մինչեւ 399 մլն դոլար): 2020 թվականի 6 ամիսների ընթացքում գունավոր մետաղների հանքաքարի արտահանումը կազմել է համախառն արտահանման 30.3% - ը, այժմ այդ ցուցանիշը կազմում է 36.2%: Նշենք, որ գունավոր մետաղների հանքաքարը Հայաստանի արտահանման հիմնական հոդվածն է, սակայն այն չունի հավելյալ արժեք։ "Պետք է որոշակի քայլեր կատարվեն գունավոր մետալուրգիայի ոլորտի զարգացման համար։ Դա կապահովի նոր աշխատատեղեր եւ Հայաստանի տնտեսության հետագա զարգացում", - ընդգծել է փորձագետը։
Նրա խոսքով ՝ 2021 թվականի առաջին 6 ամիսների ընթացքում թանկարժեք եւ կիսաթանկարժեք քարերի արտահանումը կրճատվել է 13.5 տոկոսով, ծխախոտինը ՝ 11.1 տոկոսով, իսկ ալկոհոլային եւ ոչ ալկոհոլային արտադրանքի արտահանումն աճել է 15.7 տոկոսով: Այդ ապրանքների արտահանման ընդհանուր ծավալը 2019 թվականին կազմել է 37.7 տոկոս, իսկ 2020 թվականին ՝ 33.8 տոկոս։ Արդեն երկրորդ տարին է ՝ նվազում է թեթև արդյունաբերության արտադրանքի արտահանումը, որի տեսակարար կշիռը 2018-ին կազմել է 8.8%։ 2021-ի առաջին կիսամյակում այդ ցուցանիշը նվազել է մինչեւ ամբողջ արտահանման 4.6% - ը։ Չնայած 2021 թվականի առաջին կիսամյակում տրիկոտաժի և այլ արտադրության հագուստի արտահանումն աճել է համապատասխանաբար 25.2% - ով և 60.1% - ով։
Փորձագետն ընդգծեց, որ վերածնված թեթև արդյունաբերությունը Հայաստանի տնտեսական աճի ապահովման համար լոկոմոտիվ դառնալու ներուժ ունի: Նախատեսվում է տեքստիլ և տրիկոտաժի արտադրանքի արտահանման հետագա վերականգնողական աճ։ Հայաստանի համար առաջնահերթություններից մեկը պետք է լինի թեթև արդյունաբերության աճի ամրապնդումն ու ապահովումը։ Սա կարեւոր է, քանի որ զգալի զբաղվածության աճ է ապահովում:
Թավադյանը նաև տեղեկացրեց, որ ներմուծման դինամիկան համադրելի է արտահանման դինամիկայի հետ։ 2021 թվականի առաջին 6 ամիսների ընթացքում ներմուծումն աճել է 7.9% - ով (2,030-ից մինչև 2,192 մլն դոլար)։ Առևտրային սալդոն ունի դրական դինամիկա, ներմուծման և արտահանման տարբերությունը կրճատվում է, ինչը կարևոր նշանակություն ունի Հայաստանի երկարաժամկետ զարգացման համար։ Այժմ ներմուծումը 1.59 անգամ ավելի շատ է, քան արտահանումը։ ԵԱՏՄ երկրներից ներմուծումն աճել է 8.6% - ով ՝ 778-ից հասնելով 844 մլն դոլարի։ Ռուսաստանից ներկրումն աճել է 8.9 տոկոսով։ Հայաստան ներմուծման հիմնական հոդվածը վառելիքն է, որն աճել է 12 տոկոսով 2021 թվականի առաջին կիսամյակում։ Հիմնականում ներմուծման բոլոր հոդվածները 2020թ. նվազման միտում են ունեցել։ Անդրադարձել է պանդեմիան, ռազմական դրությունը և պատերազմից հետո հայկական դրամի կտրուկ էժանացումը։ Սակայն գրանցվում է ներմուծման, ինչպես նաև արտահանման վերականգնման աճ։
Թավադյանի կարծիքով ՝ հետաքրքիր է այն փաստը, որ եթե 2017-ի սկզբին Ռուսաստան արտահանման կազմում գերակշռում էին ալկոհոլային և ոչ ալկոհոլային խմիչքները, ապա արդեն 2018-ին, այնուհետև 2019-ին արտահանումն ավելի դիվերսիֆիկացվել է, և այդ դիվերսիֆիկացումը շարունակական բնույթ ունի, ինչը ևս ցույց է տալիս ԵԱՏՄ շուկայի և Հայաստանի ՝ ԵՏՄ-ին անդամակցության կարևորությունը: Նրա խոսքով ՝ պետք է օգտագործել ԵԱՏՄ բոլոր հնարավորությունները ՝ պատրաստի արտադրանքի արտահանման հետագա աճի համար դեպի Ռուսաստան, ինչպես նաև ԵԱՏՄ այլ երկրներ:
Ընդ որում, ինչպես նշել է Թավադյանը, տրանսֆերտները դեպի Հայաստան նվազման դինամիկա ունեն։ Այսպես, 2020 թվականին ՀՆԱ-ի նկատմամբ տրանսֆերտների հարաբերակցությունը կազմել է 10.5 տոկոս, մինչդեռ այդ հարաբերակցությունը 2019 թվականին կազմել է 11.2 տոկոս։ Պիկը 2013 տարի էր ՝ 19.7% ցուցանիշով։ Ինչպես նշել է փորձագետը, տրանսֆերտները լավագույն միջոցը չէ երկրի արժութային պահուստները համալրելու համար: Նրա խոսքով ՝ Հայաստանի զբոսաշրջությունը վերականգնողական աճ է գրանցում համաճարակի եւ 2020 թվականին օդային ուղիների փակումից հետո։ 2021 թվականի երկրորդ եռամսյակում Հայաստան է այցելել 153 հազար զբոսաշրջիկ, ինչը կազմում է մինչև պանդեմիա 2019 թվականի երկրորդ եռամսյակի ցուցանիշի միայն 38 տոկոսը, սակայն կանխատեսվում է, որ 2-3 տարվա ընթացքում զբոսաշրջությունը կվերականգնվի մինչև 2019 թվականի մակարդակ:
Ինչպես նշել է Թավադյանը, Հայաստանի տնտեսության մեջ ներդրումների աճի համար անհրաժեշտ է լուծել որոշ առանցքային խնդիրներ:
"Խիստ անհրաժեշտ է վարչական եւ խթանող միջոցներ մշակել փակ բաժնետիրական ընկերությունները բացերի վերածելու ուղղությամբ։
Անհրաժեշտ է բարեփոխել հարկային քաղաքականությունը։ Իհարկե, հարկային դրույքաչափերի իջեցման դեպքումմ պետք է օպտիմալացնել եւ ծախսերը:
Հաշվի առնելով գնաճը ՝ դրամավարկային քաղաքականությունը պետք է համապատասխանի նաև էժան փողի քաղաքականությանը։ Վարկային տոկոսադրույքները չպետք է խոչընդոտեն տնտեսության աճին։
Անհրաժեշտ է նվազեցնել կոռուպցիայի մակարդակը և ընդգրկվել այդ առումով առաջատար հիսուն երկրների շարքում։ Ներդրողները այս գործոնին մեծ նշանակություն են տալիս, քանի որ կոռուպցիան արտադրանքի գինը ավելացնում է 5 եւ ավելի տոկոսով։
Ներդրումների համար կարեւոր են էներգառեսուրսների ընդունելի գները։ Այստեղ անհրաժեշտ է շուկայական և դաշնակցային հարաբերությունների օպտիմալ համադրություն Ռուսաստանի հետ։ Համապատասխան առաջարկությունները մեր կողմից մշակվել են։
Հայաստանի կառավարությունը պետք է առանցքային դեր խաղա համապատասխան ընթացակարգերի ձեւավորման գործում, որոնք թույլ են տալիս օրենսդրորեն եւ կազմակերպչական կերպով լուծել արտահանող կազմակերպությունների խնդիրները ' տրամադրելով համապատասխան հարկային արտոնություններ:
Հայաստանի տնտեսության աճի ապահովման համար առաջնահերթ խնդիրը նրա անվտանգության ապահովումն է, այդ թվում ՝ տնտեսական։ Հաշվի առնելով տարածաշրջանի մարտահրավերները ՝ Հայաստանի անվտանգության առանցքային երաշխիքը Ռուսաստանի հետ տնտեսական և ռազմաքաղաքական համագործակցության սինթեզն է։ Առանց Ռուսաստանի եւ Հայաստանի տնտեսությունների արդիականացման եւ հատկապես կոոպերացիայի գործնականում անհնար է նաեւ ապահովել ռազմարդյունաբերական համալիրի տնտեսական զարգացումը: Ռազմարդյունաբերական համալիրի տնտեսությունը ոչ միայն հավաքական անվտանգության հիմքն է, այլեւ կարեւոր դեր է խաղում բնակչության զբաղվածության աճի համար: Ընդհանուր առմամբ ռազմաարդյունաբերական համալիրն ուղղակիորեն նպաստում է տնտեսության ամրապնդմանը",- պարզաբանեց Թավադյանը։
Փորձագետն ընդգծեց, որ միայն մեկ երկրի շահերը հաշվի առնելով հաղորդակցության հարցերի քաղաքական լուծման փորձը չի նպաստի տնտեսական աճին: «Նոյեմբերի 9-ի հայտարարության կետերը չկատարելու կողմերից մեկի ձգտումը թույլ չի տա բացել տրանսպորտային հաղորդակցությունները։ 9-րդ կետում հստակ նշված է ՝ "տարածաշրջանում բացվում են բոլոր տնտեսական եւ տրանսպորտային կապերը", սակայն փաստացի արձանագրվում է հակառակ գործընթացը։ Համաձայնագրի ստորագրումից հետո փակվել է Վարդենիս-Մարդակերտ ճանապարհը։ Դա, իհարկե, վտանգ է ներկայացնում տվյալ հայտարարության լիարժեք կատարման համար։ Իրականում տնտեսական առումով առավել ձեռնտու է Իջևան-Ղազախ ճանապարհի ապաշրջափակումը, ինչն ուղղակիորեն կկապի Հայաստանը Ռուսաստանի հետ։ Այս տարբերակը ժամանակի եւ ծախսերի տեսանկյունից առավել շահավետ է", - կարծում է փորձագետը։
Նրա խոսքով ՝ արդյունավետ է նաեւ Երասխ-Սադարակ երկաթուղու վերականգնումը։ Ընդհանուր առմամբ, ընդգծեց նա, տարածաշրջանում կոմունիկացիաների հարցը պետք է լուծել համալիր ՝ հաշվի առնելով նաեւ աբխազական երկաթուղու եւ Գյումրի-Կարս երկաթուղու բացումը: Ընդ որում, ինչպես նշեց Թավադյանը, հաշվի առնելով Թուրքիայի ակտիվ միջամտությունը տարածաշրջանային քաղաքականությանը, նրա վրա որոշակի պատասխանատվություն պետք է դրվի տրանսպորտային խնդիրների լուծման հարցում:
"Ռուս-հայկական տնտեսական համագործակցության հնարավորությունների արդյունավետ իրականացման համար Հայաստանը պետք է ճշգրտի տնտեսական քաղաքականության առաջնահերթությունները, հստակ սահմանի եւ համաձայնեցնի նրա նպատակները, ձեւակերպի տնտեսության զարգացման նոր մոդել, որպեսզի արմատական փոփոխության հասնի երկարաժամկետ դինամիկ տնտեսական աճի ապահովման գործում ՝ հենվելով մարդկային եւ նորարարական կապիտալի վրա", - ընդգծեց Թավադյանը:
Նա նաև նշեց, որ պետք է օգտագործել ԵԱՏՄ շուկայի բոլոր հնարավորությունները արտահանման հետագա աճի համար, հատկապես պատրաստի արտադրանքի համար, որն ունի հավելյալ արժեքի առավել բարձր տոկոս:
"ԵՏՄ-ին Հայաստանի անդամակցության շնորհիվ Հայաստանի համար բացվող հեռանկարները դրական ազդեցություն են ունենում ՀՀ տնտեսության ներուժի աճի վրա", - հավաստիացրեց նա:
Նրա խոսքով ՝ Հայաստանի տնտեսական ներուժի բարձրացման համար կարճաժամկետ հեռանկարում բավական արդիական է մնում ԵԱՏՄ երկրների ռազմավարական օբյեկտների կոոպերացիայի եւ արդիականացման ճանապարհային քարտեզի մշակումը ՝ հաշվի առնելով ՌԴ "Արդյունաբերական քաղաքականության մասին" օրենքը եւ ԵՏՄ-ի մասին պայմանագրի 4-րդ հոդվածը:
"Համատեղ ձեռնարկությունների ստեղծման համար անհրաժեշտ է բարձրացնել նաեւ երկրների միջեւ տնտեսական հարաբերություններում թափանցիկության մակարդակը։ Դրա համար անհրաժեշտ է հստակեցնել ԵԱՏՄ մասին պայմանագրի 69-րդ հոդվածը։ Դրան կնպաստի նաև ԵԱՏՄ երկրների միջև տնտեսական հարաբերությունների թվայնացումը։ Կոռուպցիայի մակարդակի նվազեցման համատեղ ծրագրի մշակումը ևս շատ կարևոր է", - նկատեց նա։
Նրա խոսքով ՝ ԵԱՏՄ անդամ պետությունների գիտական հետազոտությունների միջպետական հիմնադրամի ձևավորումը թույլ կտա ապահովել հիմնարար և կիրառական առաջնահերթ հետազոտությունների, միջպետական նշանակության նորարարական և վենչուրային նախագծերի մշակման համապատասխան ֆինանսավորումը, թվային տնտեսության խնդիրների լուծումը: Համատեղ հետազոտությունների արդյունավետության զգալի բարձրացման համար գիտական հետազոտությունների միջպետական հիմնադրամի ստեղծումը, ելնելով ԵԱՏՄ-ում ընդունված հռչակագրից, առաջնահերթ է:
"Միջնաժամկետ հեռանկարում անհրաժեշտ է ԵԱՏՄ-ում հանքային արտադրանքի գների վերջնական հավասարեցում եւ արտահանման տուրքի վերացում, ինչը ակնհայտորեն կնպաստի տնտեսության եւ զբաղվածության աճին: Էժան էներգակիրներին, առաջին հերթին բնական գազին ազատ հասանելիությունը նպաստում է համեմատաբար փոքր տնտեսություն ունեցող ԵԱՏՄ անդամ պետությունների՝ ավելի սեղմ ժամկետներում աճի ապահովմանը",- նկատեց փորձագետը ։
Նրա խոսքով ՝ խիստ անհրաժեշտ է ակտիվացնել ԵԱՏՄ բոլոր անդամ պետությունների աշխատանքը ՝ Վրաստանի տարածքով դեպի Հայաստան երկաթուղու խնդիրների լուծման ուղղությամբ: «Հաշվի առնելով, որ Ղազախստանն ու Բելառուսը բավական դրական հարաբերություններ ունեն ինչպես Վրաստանի, այնպես էլ Ռուսաստանի հետ, նպատակահարմար է այդ երկրների համատեղ ջանքերի կոորդինացում այդ գործընթացում։ Վրաստանի տարածքով դեպի Հայաստան երկաթգծի վերաբացումը թույլ կտա զգալիորեն ավելացնել ԵԱՏՄ ապրանքաշրջանառությունը ոչ միայն դեպի Վրաստան և Հայաստան, այլ նաև դեպի Իրան։ Վրաստանի հետ ԵԱՏՄ արտաքին առևտրային ռազմավարության մշակման ժամանակ անհրաժեշտ է հաշվի առնել այդ հեռանկարը»,- եզրափակեց փորձագետը։