Ռազմաճակատի մնացած հատվածներում ադրբեջանցիները կորցնում էին դիրքերը, լավագույններից լավագույններին նետում էին Շուշի, իսկ Դժոխքի կիրճում նրանց հայերն աղում էին. Սեմյոն Պեգով (տեսանյութ)
Քաղաքագետ Մարիամ Հովսեփյանը զրուցել է Wargonzo նախագծի հեղինակ Սեմյոն Պոգովի հետ։ ArmDaily.am-ը հարցեր է ուղղել Պեգովին։
Դիտարկմանը, թե շատերը կարծում են, որ այս պատերազմում Ռուսաստանը հաղթել է բոլորին՝ Պեգովը պատասխանել է, որ չի կարծում, որ Ռուսաստանն այս պատերազմում հաղթել է։ «Ես հրաշալի հասկանում եմ քաղաքական ենթատեքստերը այն ամենի շուրջ, որ տեղի էին ունենում երևանյան և մոսկովյան քաղաքական էլիտաների միջև, ես հասկանում եմ, որ այս պատերազմը կարելի էր ավարտել թե Հայաստանի, թե Ռուսաստանի համար ավելի բարենպաստ պայմաններով։ Սակայն այն, որ Արցախի տարածքն այսքան կրճատվել է՝ ես չեմ կարծում, որ դա ձեռնտու է Ռուսաստանին։ Իհարկե, ես կարծում եմ, որ խաղաղապահները այնտեղ ավելի վաղ պետք է հայտնվեին, սակայն պետք է հասկանալ, որ խաղաղապահ ուժերը չեն կարող ինքնուրույն հայտնվել այնտեղ, դրա համար պետք է քաղաքական գործընթացներ լինեն և Ռուսաստանի ձեռքերը, կարելի է ասել՝ կապված են եղել։ Ես ուրախ եմ, որ խաղաղապահ ուժերն այնտեղ են գնացել, սակայն ես ուրախ չեմ, որ նրանք այնտեղ հայտնվեցին, այն բանից հետո, երբ ադրբեջանական ուժերը մտել են Շուշի, Հադրութ, դրանք այն քաղաքներն են, որոնք ոչ մի դեպքում կորցնել չէր կարելի ու դա պետք է նույնպիսի ցավ լինի Ռուսաստանի համար, ինչպես Հայաստանի համար է։ Ես դա ընկալում եմ, նաև որպես ռուսական կորուստ։ Դրա համար էին այն ժամանակ ասում, որ ես հայ չեմ, բայց մենք կհաղթենք, ես անկեղծորեն հավատում էի դրան»։
Նա նաև ընդգծեց, որ այդ պատերազմում պաշտպանում էր Արցախի ժողովրդին, ոչ թե որևէ քաղաքական էլիտային։ Անդրադառնալով ինֆորմացիոն պատերազմին ու ՀՀ ՊՆ ներկայացուցչի և մամուլի խոսնակի աշխատանքներին՝ նա նշեց, որ իրականում հարցեր պետք է լինեն, ոչ թե այս պատերազմի լուսաբանողների նկատմամբ, այլ նրանց, ովքեր պատասխանատու էին պատերազմի արդյունքների համար։ «Ես չեմ կիսում կարծիքը, որ օրինակ, Արծրունն ողջ ընթացքում ստում էր, իրականում կան բաներ, որոնց մասին չէր կարելի խոսել, նրանք էլ լռում էին, որովհետև դետալների ներկայացումը կնշանակեր հետախուզական տվյալների տրամադրում թշնամուն։ Թող հայ ժողովուրդը որոշի, թե ով էր այս պատերազմի արդյունքի համար մեղավոր։ Ես կարծում եմ, որ մեղավորներ նշանակել քաղաքական շարժառիթներով՝ դա այնքան էլ ճիշտ չէ, քանի որ պատերազմի նման արդյունքի բերել է մի շարք պատճառների համախումբ, դա և տեխնիկական խնդիրներն էին։ Իսկապես, պատերազմի առաջին փուլում Բայրաքթարներին հաղթելը բարդ էր։ Մենք նաև գիտենք, որ թուրքերը ինչ-որ տեղից տվյալներ ունեին ՊԲ-ի բավական մեծ թվով գաղտնի օբյեկտների մասին, որոնք ակնհայտորեն հայտվել էին նրանց մոտ, ոչ թե պատերազմի ընթացքում, այլև մինչև դրա սկսվելը։
Իմ գնահատականներով՝ այս պատերազմին ռեալ պատրաստությունը սկսվել է անցած տարվա հոկտեմբերից, որովհետև, երբ մի քանի հատուկջոկատայինների մոտ հայտնաբերված փաստաթղթերին էինք նայում՝ դրանք տրվել էին այս տարվա հունվարին։ Սա վկայում է հիբրիդային պատերազմի մասին, այս մարդիկ ադրբեջանցիներ չէին, այլ օտարերկրյա մասնագետներ, որոնց փաստաթղթերը պատրաստվել ու տրվել էին միաժամանակ։ Պատրա՞ստ էր Արցախը լիարժեքորեն այս պատերազմին, ի՞նչ էր պետք, ի՞նչ անել իրավիճակը շտկելու համար, այս հարցերը պետք է հնչեցնել հիմա։ Իսկ մեղադրել Արծրունին կամ Շուշանին, որ նրանք ասում էին, թե մենք դիմանում ենք, թե ճակատային գծի առանձին հատվածներում հակառակորդը կորուստներ է կրել՝ որտե՞ղ է այստեղ սուտը, ասացեք, ինչո՞ւմ են նրանք խաբել։
Նրանում, որ Շուշին չե՞ն հանձնել, տղաներ կան, որ ամսի 14-ին դուրս են եկել Շուշիից, հասկանո՞ւմ եք՝ 14-ին, ոչ թե 7-ին։ Ես ամսի 6-ին մտել եմ Շուշի ու նկարահանում եմ արել, ո՞վ կարող է ասել, որ Շուշին ադրբեջանցիների հսկողության տակ էր, ամսի 7-ին ես ասում էի, որ Արցախի ՊԲ-ն Շուշիում է, երբ ես դա ասում էի, դա նշանակում էր, որ կապվել եմ այնտեղ եղող մեկի հետ ու հարցրել եմ՝ Շուշիո՞ւմ ես, նա ասում է՝ այո, երկրորդին եմ զանգում, երրորդին... դրանից հետո ես գրում եմ, որ տղաներն առաջվա պես Շուշիում են։ Ես նոյեմբերի 9-ին նկարահանել եմ կոնկրետ մեր տղաներին հենց Շուշիում՝ հեռուտատեսային աշտարակի ֆոնին։ Նրանք այնտեղից դուրս են եկել, երբ այնտեղ մտել են խաղաղապահները»։
-Դուք մասամբ պատասխանեցիք Շուշիի հետ կապված ArmDaily.am-ի հարցին, ես ընթերցեմ հարցի երկրորդ հատվածը. Հայկական կողմը ունե՞ր շանս պահելու Շուշին։
-Իհարկե, կարելի էր շարունակել պայքարը, սակայն ես չունեմ իրական ռեսուրսների մասին տեղեկություն, որ ուներ Արցախի ՊԲ-ն, դա տեղեկատվություն է, որին տիրապետում է Արցախի ՊԲ-ն, նախագահը, ՀՀ վարչապետը, ՀՀ ՊՆ-ն և այլն։ Ես չեմ կարող ասել, թե դեռ քանի օր կարող էր հայկական կողմը դիմադրել Ադրբեջանի հարձակումներին։ Ինձ դա հայտնի չէ։ Բայց այն, որ հայտարարությամբ տեքստի ստորագրման օրը գտնվում էին Պաշտպանության բանակի տղաները և մարտ էին վարում մի թաղամասում, ադրբեջանցիները մեկ այլ թաղամասում էին ու դա փողոցային կրակոցներ էին, մեկը մի տոն էր վերցված, իսկ օրինակ տղաները ամրոցում էին, մոտենո՞ւմ էին նոր ստորաբաժանումներ, այո, լրացուցիչ 400 մարդ էր գալիս միանալու Շուշիի պաշտպանությանը։ Մինչև հիմա էլ ես կարծում եմ, որ Դժոխքի կիրճի մտահղացում հաջող էր, որն օգտագործվեց աղալու համար էլիտար ադրբեջանական ստորաբաժանումներին։ Այդ ամենն իրոք տեղի էր ունենում։ Հասկանո՞ւմ եք, մնացած հատվածներում ադրբեջանական կողմը սկսում էր կորցնել դիրքերը։ Մարտունիում, առհասարակ, նահանջում էին, քանի որ լավագույններից լավագույններին նետում էին Շուշի՝ հենց այդ կիրճով, որ անցնում էր Հադրութով ու այնտեղ նրանք հաջողությամբ աղվում էին։ Այսինքն, այդ օպերացիայի մտահղացումը պարզ էր։ Ինչու չհերիքեց ուժերը այդ օպերացիան մինչև վերջ հասցնելու համար՝ ինձ հայտնի չէ։ Բայց այն, որ այդ օպերացիան կարելի էր շարունակել՝ ես գրեթե վստահ եմ։ Ինչ վտանգներ կարող էր դա պարունակել՝ Արցախի ամբողջական կորուստ, թե հակառակը՝ հաղթանակ, եթե այդ օպերացիան ավարտին հասցվեր, հիմա ես բավարար տեղեկատվություն չունեմ, որ ասեմ։ Դա ռեսուրսների պատերազմ էր։
-Հայկական կողմի պարտության մեջ հիմա շատ են մեղադրում բանակին, ասում էին, որ մարդիկ փախնում էին ռազմաճակատից, արդյո՞ք սա որոշիչ դեր է ունեցել Ձեր տպավորությամբ։
-Ես չեմ ուզում մերկապարանոց հայտարարություններ անել ու ասել, թե ով որտեղից էր փախնում, բնականաբար կային ստորաբաժանումներ, որոնք ի վիճակի չէին կռվել թուրքական էլիտար ստորաբաժանումների դեմ։ Դա հիմնականում վերաբերում էր ոչ թե կանոնավոր բանակին, այն մոբիլիզացիոն ուժերին։ Դրանք երիտասարդ տղաներ էին 18 տարեկան, ովքեր անգամ ճիշտ ավտոմատ բռնել չգիտեին, մարդիկ անգամ չէին կրակել մինչ այդ, սակայն պրոֆեսիոնալ ստորաբաժանումների դեմ կռվի էին նետվել՝ չունենալով պրոֆեսիոնալ պատրաստվածություն։ Հասկանալի է, որ նման բաներ պատերազմի ժամանակ լինում են, որ ես այս տղաներին, անկեղծորեն, չեմ մեղադրում։
Անդրադառնալով, Իսկանդերի կիրառությանը՝ նա նշեց, որ այն կիրառվել է պատերազմի վերջին օրերին։ «Ես չգիտեմ՝ ինչ օբյեկտի են դրանով հարվածել։ Ես նման տեղեկատվություն ստացել եմ ոչ պաշտոնական աղբյուրներից, պաշտոնական տեղեկատվություն ես չունեմ»։