Աշխարհը կարող է իրեն թույլ տալ չվստահել Ալիևին. Լոուրենս Մարտին
100 հազար հայեր՝ Լեռնային Ղարաբաղի ողջ բնակչությունը, ստիպված է եղել լքել իրենց տներն ու շրջանները։ Այս մասին հայտարարել է Հայաստանի հայցը ներկայացնող փաստաբաններից Լոուրենս Մարտինը՝ ելույթ ունենալով Արդարադատության միջազգային դատարանում Ադրբեջանի դեմ Հայաստանի բողոքի քննության ժամանակ։
Նրա խոսքով, իրենք դա արել են Ադրբեջանի «երկաթե բռունցքի» հարվածների տակ։ «Ալիևն ասել է, որ հայերը շներ են, որոնց պետք է դուրս քշել Լեռնային Ղարաբաղից։ Լեռնային Ղարաբաղի էթնիկ հայերը քաջատեղյակ են Ադրբեջանի այս քաղաքականությանը, որտեղ երեխաներին օրորոցից սովորեցնում են ատել հայերին։ Դպրոցական դասագրքերում գրում են, որ հայերին պետք է ատել, և նրանց երակներում սատանայի արյուն է հոսում»։
Որպես օրինակ նա բերել է ադրբեջանցի սպա Ռամիլ Սաֆարովի կողմից Բուդապեշտում ՆԱՏՕ-ի վարժանքների ժամանակ հայ զինվորի սպանությունը։ Սաֆարովը կացնահարելով սպանել է նրան և փորձել սպանել մեկ այլ հայ սպայի։ «Ալիեւը նրան պարգեւատրել է եւ 8 տարվա աշխատավարձ տվել։ Այժմ նա օրինակ և հերոս է այնտեղ»,-ասել է Լոուրենսը:
Նա դատարանին կոչ է արել ուսումնասիրել 44-օրյա պատերազմի ժամանակ հայերի ջարդերը տոնող ադրբեջանցիների կադրերը։ «Քաղաքացիականներն ու զինվորականները ծաղրում էին հայերի մարմինները, Բաքվում ստեղծվել է հայերի ռասիստական պատկերներով այգի... Չնայած Ադրբեջանը խոստացել էր հնարավորություն տալ հայերին վերադառնալ օկուպացված տարածքներ, սակայն դա տեղի չունեցավ։ Ավելին, Լաչինի միջանցքի ևս մի քանի գյուղ հայաթափվեցին։ Ադրբեջանը նույնիսկ դրոշմանիշ է թողարկել Ղարաբաղը հայերից «ախտահանելու» մասին։ Վերջին իրադարձությունները գործընթացի գագաթնակետն են։ Դրան նախորդել էր շրջափակումը...
Նա հիշեցրել է, որ Ադրբեջանը չի կատարել դատարանի նախորդ որոշումը՝ թույլ տալ անարգել անցումը Լաչինի միջանցքով։ Միջազգային հանրությունը շարունակել է դատապարտել, իսկ Բաքուն շարունակել է շրջափակումը։ Հունիսի 15-ից հետո ցանկացած բեռի փոխադրումն արգելվել է այն պատճառով, որ Հայաստանը թույլ չի տվել անցակետում տեղադրել Ադրբեջանի դրոշը։ Հետո ադրբեջանցիները ԿԽՄԿ-ին մեղադրեցին մաքսանենգության մեջ։ Արդյունքում հայ բնակչությունը հունիսի կեսերից մինչև սեպտեմբերի կեսերն ընդհանրապես սննդամթերք և դեղորայք չի ստացել։
Ադրբեջանը դադարեցրել է գազի և էլեկտրաէներգիայի մատակարարումը: Միջազգային հանրությունը շարունակել է դատապարտել: Ադրբեջանցի զինվորները շարունակել են կրակել գյուղացիների ուղղությամբ սահմանամերձ դաշտերում։ Գյուղատնտեսական սեզոնի ամենաթեժ պահին նրանք ակտիվ գնդակոծություններ են իրականացրել՝ բերքահավաքը կանխելու համար։
Սեպտեմբերի 18-ին իրավիճակն այնպիսին էր, որ սովից մահեր եղան: Սննդի պաշարները վատ էին բաշխված։ Հերթերում շատերին հացը չէր հերիքում։ Հիվանդները մահանում էին դեղորայքի բացակայությունից, շատ էին վիժումների դեպքերը։ Սեպտեմբերի 18-ին ԿԽՄԿ-ին և ռուսական խաղաղապահի զորախմբին թույլատրվել է մարդասիրական բեռներ ներմուծել Լաչինով և Աղդամով։ Ամբողջ աշխարհը ողջունեց դա։ Զգացողություն կար, որ հարցը կարող է լուծվել։ Սակայն սեպտեմբերի 19-ին Ադրբեջանը սկսեց ագրեսիան՝ այն անվանելով «հակաահաբեկչական գործողություն»։
Սրան նախորդող երկու ամիսների ընթացքում Ադրբեջանը շեփորում էր հայերի կողմից ենթադրյալ խախտումները։ Հայկական կողմը հայտնել է, որ Բաքուն հարձակման համար տեղեկատվական բազա է ստեղծել։ Ռուսական խաղաղապահի զորախմբի զեկույցներում նման բան չկար։ Այս ամենը խոսում է այն մասին, որ ագրեսիան խնամքով նախապատրաստվել է։
Ադրբեջանը գնդակոծել է խաղաղ քաղաքներն ու գյուղերը՝ թույլ չտալով լրագրողներին ներս մտնել, ստեղծել է տեղեկատվական վակուում։ Ագրեսիայի ժամանակ զոհվել են երեխաներ և կանայք։ Արձանագրվել են խոշտանգումների և անդամահատման դեպքեր։ Ընտանիքները բաժանվել են, մարդիկ գիշերել են նկուղներում ու փողոցներում, ապաստարաններում։ Շատերն ապաստան են գտել ռուսական խաղաղապահի զորախմբի բազայում»։
Նա իր ելույթն ուղեկցել է սոցցանցերի ցուցադրությամբ, թե ինչպես են ադրբեջանցիները մեկնաբանում կորած հայ երեխաների որոնումները։
«Հայերի փախուստը քաոսային էր. Մարդիկ չեն կարողացել վերցնել որևէ իր կամ գույք։ Խցանումը ձգվել է 75 կմ։ Այնտեղ բազմաթիվ տարեցներ են մահացել։ Անցակետում ադրբեջանցի զինվորները վիրավորել են հայերին և ցույց տվել «գորշ գայլերի» նշանը։
Սեպտեմբերի 25-ին վառելիքի բաք է պայթել. զոհվել է 170 մարդ, հարյուրավոր մարդիկ վիրավորվել են։ Ոմանք օգնություն են ստացել ռուսական խաղաղապահների զորախմբից, ոմանք տարհանվել են Հայաստան։ Շատերը մահացել են բժշկական օգնության բացակայության պատճառով։ Ավելի քան հարյուր հազար փախստական. Հայաստանի համար, որի բնակչությունը 3 միլիոնից պակաս է, սա շատ բարդ խնդիր է։ Պետք է հաշվի առնել նաև, որ նախկինում շատ փախստականներ արդեն փախստական են դարձել Ադրբեջանի մեղքով։
Ըստ մասնագետների՝ միջադեպի հետեւանքով շատ երեխաներ տառապում են հոգեբանական խնդիրներով։ Ադրբեջանը պնդում է, որ հայերը ինքնակամ հեռացել են: Սա, հավանաբար, կլսենք կեսօրին։ Բայց Ադրբեջանի դեպքում յուրաքանչյուր հայտարարություն յուրատեսակ խոստովանություն է։ Հարյուր հազար մարդ լքել են իրենց տները և հեռացել առանց պատճառի՞։ Դժվար է հավատալ:
Ո՞ր խելամիտ մարդը կորոշի մնալ հայերի նկատմամբ ատելություն տարածող ռեժիմի ներքո։ Ադրբեջանում սիրում են անդրադառնալ բոլոր քաղաքացիների իրավունքների պաշտպանության և հայ ժողովրդի հետ խնդիրների բացակայության մասին Ալիևի հայտարարություններին։ Սա նույն մարդն է, ով հայերին թշնամի է անվանել։ Ուստի աշխարհը կարող է իրեն թույլ տալ չհավատալ Ալիեւին։
Հայերը ճիշտ են արել, որ լքել են Լեռնային Ղարաբաղը: Ադրբեջանի իշխանությունները ձերբակալել են 8 նախկին պաշտոնյաների, այդ թվում՝ 3 նախագահների։ Եվս 300-ի նկատմամբ հայտարարվել է հետախուզում։
Ադրբեջանը վերանվանել է Ստեփանակերտի փողոցներից մեկը՝ ի պատիվ Հայոց ցեղասպանության ճարտարապետներից Էնվեր փաշայի։ Ադրբեջանցի զինվորներն իրենց համազգեստի վրա կրում են Էնվերի պատկերով կրծքանշան և մակագրություն՝ «Հայ, մի՛ վազիր, միեւնույն է կմեռնես, բայց հոգնած»։
Հայկական խորհրդանիշները ոչնչացվում են, խաչեր են պայթեցնում, վանքերը գնդակոծվում են, օրինակ՝ Չարեքթար գյուղում։ Ադրբեջանն արդեն սկսել է ակտիվորեն բնակեցնել Լեռնային Ղարաբաղը։
Սակայն ՄԱԿ-ի առաքելությունը տների գնդակոծման հետքեր չի տեսել։ Ընդհանրապես, դժվար է դա առաքելություն անվանել: Նա մեկ օրից էլ քիչ ժամանակ գտնվել է Լեռնային Ղարաբաղում և որևէ բան պարզելու հնարավորություն չի ունեցել։ Ակնհայտ է, որ սա Բաքվում առաքելության համակարգողի ստեղծագործական գործունեության արդյունքն է։ Ո՞վ և ինչպե՞ս է ընտրել քաղաքի այցելության վայրերը: Նրանք իրենք են խոստովանել, որ սահմանափակ են իրենց տեղաշարժերում»։