Ինչու՞ են Ալիևին անհրաժեշտ արտահերթ նախագահական ընտրություններ. BBC
«Հաղթանակածը» Իլհամ Ալիևի մականուններից մեկն է, որը նա ստացել է Ադրբեջանի հաղթանակից հետո։
Ալիևը վերջերս հայտարարեց արտահերթ նախագահական ընտրությունների մասին։ Ինչու՞ նա դա արեց: Չէ՞ որ նրա լեգիտիմությունը միայն մեծացավ Ղարաբաղյան պատերազմից հետո, և նա կարծես վախենալու ոչինչ չունի։ Նա ինքը դեռ որևէ կերպ չի բացատրել այս որոշումը։ Բայց հարցերը մնում են. եկեք փորձենք պարզել դրանք:
Փետրվարի 7-ին Ադրբեջանում տեղի կունենան արտահերթ նախագահական ընտրություններ, ինչի մասին նախագահ Իլհամ Ալիևը հայտարարել էր դեռ անցյալ տարվա դեկտեմբերին։
Ընդդիմությունը հրաժարվեց մասնակցել ընտրություններին, քանի որ, նրա կարծիքով, անիրատեսական էր ընդամենը մեկ ամսում քարոզչություն իրականացնել և 100 հազար ստորագրություն հավաքել (դա պետք է արվեր մինչև հունվարի 7-ը)։
Այն թեկնածուները, որոնք համաձայնել են մասնակցել, քարոզչություն չեն անում և չեն քննադատում նախագահին։ Այդպես էր 2018 թվականի վերջին նախագահական ընտրություններում։
Շատերը հարց են տվել՝ ինչի՞ն են պետք ընտրություններն այդքան ժողովրդական ու ուժեղ առաջնորդին։ Ինքը դեռ չի խոսել այդ մասին։
«Ադրբեջանի արտահերթ նախագահական ընտրությունները փորձ են՝ ապահովելու ռեժիմի լեգիտիմությունը, քանի դեռ Ղարաբաղում հաղթանակի հետ կապված էյֆորիան չի անցել»,- թեմայի վերաբերյալ իր հոդվածում գրում է սոցիոլոգ Բահրուզ Սամեդովը։
Ալիևը ղեկավարում է Ադրբեջանը 2003 թվականից և ստիպված է եղել մշտապես պահպանել իր իշխանության լեգիտիմությունը։ Նախկինում, ինչպես գրում են շատ փորձագետներ, դրանում նրան օգնել են 1992–1994 թվականների Ղարաբաղում պարտված առաջին պատերազմից առաջացած ազգային ոգու տրավման և, համապատասխանաբար, արդար վրեժխնդրության հռետորաբանությունը։
Բայց 2020-ի հաղթանակից և 2023-ի աշնան իրադարձությունների արդյունքում, ըստ Սամեդովի, այս խնդիրը լուծված է, ինչը նշանակում է, որ վաղ թե ուշ բնակչությունը կսկսի մտածել լճացած տնտեսության մասին։
Սառնարանը հեռուստացույց չէ
2023 թվականի հունվարից նոյեմբեր ընկած ժամանակահատվածում, նախորդ տարվա նույն ժամանակահատվածի համեմատ, երկրի մեկ շնչին ընկնող համախառն ներքին արդյունքը (ՀՆԱ) աճել է ընդամենը 0,2%-ով։
Այս ՀՆԱ-ի կեսից ավելին նավթն ու գազն են։ Երկրում տարիներ շարունակ աճող նվազագույն աշխատավարձն այս տարի առաջին անգամ չի բարձրացել՝ ամսական 200 դոլարից մի փոքր ավելի է (345 մանաթ):
Բացի այդ, հաշմանդամության թոշակ ստացողների թիվը 2020 թվականից ի վեր հանրապետությունում անընդհատ նվազում է, թեև մինչ այդ ամեն տարի միայն աճում էր։ Նաև այս տարի հանվել է փոքր ձեռնարկատերերի արտոնյալ եկամտահարկը, և նրանք այժմ պետք է վճարեն ոչ թե շահույթի 5, այլ 20 տոկոսը։
Ո՞ւր են գնում փողերը: Մասամբ Ղարաբաղ։ Այն վերականգնելու համար պետությունն արդեն բյուջեից ծախսել է 7 մլրդ դոլար։ Եվ երկու իրար կողքի լուսանկարներ տարածվեցին սոցիալական ցանցերում՝ համեմատելով Ադրբեջանի գյուղական շրջաններից մեկում փլուզվող դպրոցը և Ղարաբաղում նորակառույց ագարակը:
Սամեդովը համոզված է, որ նման անհավասարության դեմ դժգոհությունը միայն մարզերում է կուտակվելու․ «Առկա տնտեսական և սոցիալական խնդիրները կհանգեցնեն նոր ներքին հակասությունների ի հայտ գալուն»,- կարծում է փորձագետը։ «Եվ մակերեսի տակ փրփրացող անտագոնիզմի աղբյուրներից մեկը միջտարածաշրջանային դժգոհությունն է»:
Նրա կարծիքով՝ դրանում էական դեր է խաղում նաեւ գործազրկությունը մարզերում։
Արևմտյան Ադրբեջանի Սոյուդլու լեռնային գյուղի բնակիչների նկատմամբ ոստիկանության բռնությունները մեծ աղմուկ են բարձրացրել սոցիալական ցանցերում։ Նրանք բողոքել են արոտավայրերում արհեստական լճի կառուցման դեմ, որտեղ արածեցնում են խոշոր եղջերավոր անասունները։ Մայրաքաղաքից ժամանած ոստիկանները գյուղացիների, այդ թվում՝ տարեցների դեմ մահակներ ու արցունքաբեր գազ են կիրառել։
Պաշտոնապես Ադրբեջանում գործազրկությունը ցածր է՝ ընդամենը 5%, գրեթե չորս անգամ ցածր, քան հարեւան Վրաստանում։ Բայց շատ փորձագետներ կարծում են, որ իրականում գյուղի շատ բնակիչներ փաստացի գործազուրկ են, քանի որ աշխատանքային օրենսդրությամբ հողի սեփականությունը հիմք է մարդուն զբաղված համարելու։ Իսկ պաշտոնական տվյալներով՝ երկրի բնակչության 37%-ը գյուղատնտեսության մեջ զբաղված մարդիկ են։
Լրագրությունը հանցագործություն չէ
«Ադրբեջանական պետությունը բախվում է աճող ներքին լարվածության և բռնաճնշումների ուժեղացմանը»,- գրում է Սամեդովը։ «Պարզ է, որ իշխանությունը չի ցանկանում նախընտրական շրջանում որևէ լուրջ կամ նույնիսկ աննշան խնդիրների առաջ կանգնել»։ Որպես օրինակ՝ նա բերում է անցյալ տարվա նոյեմբերից սկսած անկախ լրագրողների նկատմամբ շարունակվող հետապնդումները։
Սկզբում իշխանություններն իրենք էին վերահսկվող լրատվամիջոցների միջոցով ձերբակալությունները կապում վերջին ամիսներին Հայաստանին աջակցելու համար Միացյալ Նահանգների հանդեպ դժգոհության հետ։
Դեկտեմբերին պետքարտուղարի օգնականի Բաքու կատարած այցից հետո մամուլում հակաամերիկանիզմը մարեց, սակայն ձերբակալությունները շարունակվեցին։ Ադրբեջանական BBC ծառայությունը դեկտեմբերի սկզբին հաշվել է 11 ձերբակալված լրագրող, ապա նրանց միացել են եւս երկուսը, ինչպես նաեւ մի քանի քաղաքական ակտիվիստներ։
Նո՞ր դարաշրջան
Ոչ ոք չգիտի, թե ինչպիսին է այժմ նախագահի վարկանիշը, դեռ հարցումներ չեն կատարվել. սոցիալական հետազոտությունների կենտրոնի ներկայացուցիչները BBC-ի հետ զրույցում ասել են, որ հարցում կանցկացնեն, երբ հստակ դառնա թեկնածուների ցուցակը։
Կենտրոնը չի ճշտել հարցման ժամկետը, թեև ընտրություններին մեկ ամսից էլ քիչ ժամանակ է մնացել։ 2018 թվականի ընտրություններում գործող նախագահը ստացել է 86 տոկոս։
Երեք տարի առաջ, երբ Ղարաբաղում սկսվեց երկրորդ պատերազմը, տեղի պացիֆիստները կարծում էին, որ Ալիևին պետք է պատերազմ՝ իր քաղաքական վարկանիշը բարձրացնելու համար։
Այն, որ նրա վարկանիշը որոշ ժամանակով բարձրացել է, կարելի է դատել նրանից, թե ինչպես 2020 թվականի պատերազմից հետո և նույնիսկ դրա ընթացքում ռեժիմի որոշ հակառակորդներ, այդ թվում՝ արտերկրում ապահով ապրողները, սկսեցին բացահայտորեն համակրել Ալիևին։
Բայց այս ամենը տեղի է ունեցել 2020 թվականին, այսինքն՝ ավելի քան երեք տարի առաջ։ Արդյո՞ք սա նշանակում է, որ նախագահը նոր մարտահրավերների առաջ է կանգնած։
Բրիտանական «Chatham House» միջազգային հարաբերությունների թագավորական ինստիտուտի Ադրբեջանի գծով փորձագետ Լոուրենս Բրոերսն այս ընտրությունները համարում է ոչ թե մարտահրավերների, այլ հնարավորությունների պատասխան։
«Ղարաբաղի հայերի զանգվածային տեղահանումը 2023 թվականի սեպտեմբերին ներկայացնում է հայ-ադրբեջանական հակամարտության մի գլխի փակում և պատեհ պահ ազգային կերտման ծրագրի համար, որը հիմնված է նոր դարաշրջանի և նույնիսկ «չորրորդ հանրապետության» գաղափարի վրա, որ վերականգնվում է նրա տարածքային ամբողջականությունը»,- ասում է նա՝ հավելելով, որ սա կարող է դառնալ նոր շինանյութ առասպելաբանության մեջ, որը ներկայացնում է Ալիևների դինաստիան որպես ադրբեջանական պետության իրական հիմնադիրներ, ինչպես մենք գիտենք»:
Բրոերսի կարծիքով, ներկայիս գլոբալ և տարածաշրջանային անկայունությունը կարող է Ադրբեջանի իշխանություններին մղել արագորեն ապահովելու հետղարաբաղյան այս լեգիտիմությունը արտահերթ ընտրություններով: Նա հիշեցնում է, որ Ադրբեջանի իշխանությունները դա արել են նախկինում. 2020 թվականի խորհրդարանական և 2018 թվականի նախագահական ընտրությունները նույնպես ժամանակից շուտ են անցկացվել։