Տնտեսությունը՝ արտաքին գործոնների պղպջակի վրա. «Փաստ»
«Փաստ» օրաթերթը գրում է
Բարձր տնտեսական աճի համար հիմքերի ստեղծումը ներկա պահին շատ բարդ խնդիր է ամբողջ աշխարհում, քանի որ համաշխարհային շուկան վայրիվերումների մեջ է, իսկ բազմաթիվ երկրներում շրջում է ռեկորդային գնաճի և ռեցեսիայի ուրվականը։ Եվ այս ֆոնին բավական հետաքրքրական են ՀՀ տնտեսության մեջ դիտարկվող առանձին միտումները։ 2022 թ. առաջին կիսամյակում Հայաստանում երկնիշ տնտեսական աճ է գրանցվել։ Ըստ Եվրասիական զարգացման բանկի տվյալների, ՀՆԱ-ն աճել է 11 տոկոսով։
Թվում է, թե այս տեմպի շարունակության դեպքում նաև տարվա արդյունքներով կարող ենք երկնիշ տնտեսական աճ ունենալ, բայց մասնագիտական կառույցների կանխատեսումներն այլ իրավիճակի մասին են վկայում։ Ճիշտ է՝ դեռևս մասնագիտական կառույցները կարող են որոշ վերանայումներ կատարել իրենց կանխատեսումներում, սակայն ամենաիրատեսական գնահատականը Հայաստանի համար այս տարվա տնտեսական աճի վերաբերյալ տատանվում է 3,5-4 տոկոսի սահմաններում։ Ստացվում է, որ այս տարվա առաջին կեսի երկնիշ տնտեսական աճը ժամանակավոր բնույթ ունի, և հիմքեր կան աճի տեմպի նվազման շուրջ կանխատեսումների համար։ Եվ այս միտումը հասկանալու համար նախևառաջ հարկ է դիտարկել աճի կառուցվածքը։
Միանգամից աչքի է զարնում այն իրողությունը, որ ծառայությունների ոլորտն աճել է գրեթե 20 տոկոսով, առևտրաշրջանառությունը՝ մինչև 10 տոկոս։ Այդ երկու ոլորտներն ապահովել են ՀՆԱ-ի մոտ 80 տոկոսը։ Այսինքն, տնտեսական աճը գլխավորապես սպառողական աճի արդյունք է։ Իսկ ինչո՞վ է պայմանավորված այսպիսի իրավիճակը։ Ուկրաինական հակամարտության և ՌԴ-ի դեմ սահմանված պատժամիջոցների արդյունքում մեծ թվով ռուս մասնագետներ՝ հատկապես ՏՏ ոլորտում ներգրավված անձինք, ինչպես նաև առանձին անհատներ ժամանեցին Հայաստան կամ փորձեցին իրենց գործունեությունը շարունակել Հայաստանի տարածքից։ Արդյունքում ՌԴ-ից կապիտալի ներհոսք դիտարկվեց դեպի Հայաստան, ռեկորդային չափերով ավելացան նաև այդ երկրից ուղարկվող տրանսֆերտները։ Օրինակ՝ մայիսին Հայաստան է ուղարկվել 260 մլն դոլար, հուլիսին՝ արդեն մոտ 460 մլն դոլար։ Միաժամանակ, Ռուսաստանում բանկային համակարգի ռիսկերը և արևմտյան պատժամիջոցների արդյունքում ստեղծված անորոշությունը ստիպում են, որ ռուսական կապիտալի որոշակի հատվածը, ավելի ապահով ֆինանսական տեղակայման վայր փնտրելով, հանգրվանի Հայաստանի բանկային հատվածում։
Պատահական չէ, որ հայաստանյան բանկերում ներգրավված ավանդները աճել են հիմնականում ոչ ռեզիդենտների հաշվին։ Թերևս արտարժույթի ներհոսքով է պայմանավորված, որ դոլարի փոխարժեքը նվազում է մեր ազգային արժույթի՝ դրամի նկատմամբ, այնինչ աշխարհի շատ երկրներում դոլարն ամրապնդում է իր դիրքերը։ Բայց այս ամենը դեռևս չի նշանակում, թե ռուսական կապիտալը մշտապես հանգրվանելու է Հայաստանում, քանի որ Ռուսաստանի շուրջ ստեղծված միջազգային իրավիճակի փոփոխության պարագայում այդ կապիտալը կարող է վերադառնալ իր ծագման երկիր կամ արտահոսել այլ երկրներ, որտեղ ավելի բարենպաստ պայմաններ կարող են առաջարկել։ Զգալի աճ է գրանցվել նաև զբոսաշրջության ոլորտում։ Սակայն հատկանշական է, որ Ռուսաստանից ժամանած զբոսաշրջիկների թիվը՝ գերազանցելով 550 հազարը, կազմել է Հայաստան այցելած բոլոր զբոսաշրջիկների հիմնական մասը՝ 40 տոկոսը։ Ստացվում է, որ առավելապես ՌԴ-ից եկած մարդիկ են ապահովել առևտրաշրջանառությունն ու ծառայությունների ոլորտի աճը, ինչն էլ վկայում է, որ կայուն զարգացող տնտեսություն, որպես այդպիսին, չունենք։ Այսինքն, Ռուսաստանից ժամանած մարդիկ ինչ-որ պահի կարող են հեռանալ Հայաստանից, իսկ մեր տնտեսական աճը դրա արդյունքում կարող է միանգամից փլուզվել։
Փաստացի ընդամենը գործ ունենք տնտեսական աճի կարճաժամկետ և արտաքին հիմքերի հետ։ Այլ կերպ ասած՝ մեր տնտեսությունը նստած է պղպջակի վրա։ Այնինչ, ՀՀ իշխանությունները կարող էին օգտագործել ներկա բարենպաստ պայմանները Հայաստանում արտադրությունը խթանելու և բիզնեսի համար բարենպաստ պայմաններ ստեղծելու համար, բայց այս ուղղությամբ մատը մատին չեն տալիս։ Օրինակ՝ դոլարի փոխարժեքի նվազմանը զուգահեռ ՀՀ իշխանությունները խոստանում էին քայլեր ձեռնարկել, որպեսզի սպառողների համար գազի գնի որոշակի նվազեցում լինի, քանի որ գնագոյացումը հաշվարկվում է դոլարով։ Բայց նման խոստումները այդպես էլ գրվեցին սառույցին, և հիմա ոչ ոք չի հիշում դրա մասին, այնինչ էներգակիրների գնի նվազեցումը լրացուցիչ մրցունակություն կարող էր հաղորդել տեղական արտադրողին։ Իշխանություններն այնպիսի քաղաքականություն են վարում, որի արդյունքում առավելություն է ձեռք բերում ոչ թե տեղական արտադրությունը, այլ ներմուծումը, ինչի արդյունքում խորանում է արտաքին առևտրի բացասական հաշվեկշիռը։
Միաժամանակ, իշխանությունները կարող էին նաև արտաքին գործոնների արդյունքում բյուջե մուտքագրված հավել յալ գումարներն օգտագործել հեռանկարային աճի համար հիմքեր ստեղծելու նպատակով, սակայն նրանց պատկերացումները տնտեսության մասին սկսվում և ավարտվում են միայն ճանապարհների ասֆալտապատման շրջանակներում։ Ըստ էության, գործ ունենք մի իրավիճակի հետ, երբ մեր տնտեսությունը թողնված է բախտի քմահաճույքին։ Եթե այսօր այն արտաքին գործոնների հաշվին որոշակի զարգացում է ապրում, ապա վաղը նույն ու ավելի մեծ արագությամբ կարող է գահավիժել:
Մանրամասները՝ «Փաստ» օրաթերթի այսօրվա համարում