Ակնկալվում է, որ 2023 թվականին Հայաստանի պետական պարտքը կկրճատվի 60% - ից մինչև 57%, ինչը հիմնականում կապված է դոլարի նկատմամբ հայկական դրամի արժևորման հետ. փորձագետ
2022 թվականին Հայաստանի տնտեսության դրական միտումներից մեկը տնտեսվարողների ստվերից դուրս գալն էր, ինչի արդյունքում, ըստ ՀՀ Հարկային ծառայության տվյալների, 2022 թվականին հարկային եկամուտներն աճել են 21,4% - ով (1,59 տրիլիոն դրամից հասնելով 1,93 տրիլիոն դրամի)։ Այս մասին այսօր "Հայաստանի տնտեսությունը 2022թ. ԵԱՏՄ-ին երկրի անդամակցության համատեքստում" Եվրասիական փորձագիտական ակումբի զեկույցի շնորհանդեսին նվիրված մամուլի ասուլիսի ժամանակ հայտարարեց տնտեսագիտության դոկտոր, պրոֆեսոր Աշոտ Թավադյանը։
Նրա խոսքով ՝ դրանով է բացատրվում նաև պաշտոնական գործազրկության նվազումը։ Հարկային եկամուտների աճը, փորձագետի կարծիքով, բացատրվում է նաեւ տարեսկզբից գունավոր մետաղների հանքաքար արտահանողների համար հում հանքաքարի արտահանման համար տուրքի սահմանմամբ: "Զանգեզուրի պղնձամոլիբդենային կոմբինատի և Արավակի պղնձամոլիբդենային կոմբինատի հարկերն աճել են ավելի քան 3 անգամ։ Այս պահին այդ տուրքը հանվել է Զանգեզուրի պղնձամոլիբդենային կոմբինատից ՝ դրա բաժնետոմսերի մեկ երրորդը ՀՀ կառավարությանը փոխանցելու դիմաց",-բացատրեց Թավադյանը։
Նա նաեւ նշել է, որ Հայաստանի Կենտրոնական բանկի վերաֆինանսավորման տոկոսադրույքը 2022 թվականի վերջից պահպանվում է 10,75-ի մակարդակում: "Սա տնտեսության համար փոխառու միջոցների ծախսերի ամենաբարձր մակարդակն է վերջին 25 տարվա ընթացքում։ Ընդհանուր գնաճի ինդեքսը հինգերորդ ամիսն անընդմեջ իջնում է մինչև 8,3 տոկոս, և ակնկալվում է, որ այն աստիճանաբար կնվազի և կկայունանա 2023 թվականի երկրորդ կեսին: Հարցեր են առաջանում վերաֆինանսավորման բարձր տոկոսադրույքի նպատակահարմարության վերաբերյալ։ Տնտեսական ակտիվությունը 2022 թվականին աճել է հիմնականում արտաքին ուժեղ պահանջարկի շնորհիվ",- բացատրեց փորձագետը։
Նրա խոսքով, բանկային մուտքերը, որոնք բնութագրվում են նաեւ տրանսֆերտներով, աճել են գրեթե 2,5 անգամ (2,1-ից մինչեւ 5,2 մլրդ դոլար), հիմնականում Ռուսաստանից ստացվող բանկային մուտքերի պատճառով, որոնք աճել են ավելի քան 4 անգամ (865 մլն-ից մինչեւ 3,6 մլրդ դոլար): Միաժամանակ, նա ընդգծել է, որ տրանսֆերտները երկրի արժութային պաշարները համալրելու լավագույն միջոցը չեն։ Ակնկալվում է, որ տրանսֆերտների հարաբերակցությունը ՀՆԱ-ին կկազմի մոտ 28%։ "2022թ. սկզբից աշխատանքային միգրացիան հակառակ միտում է արձանագրել։ Ըստ գնահատականների ՝ մոտ 200 հազար ՌԴ քաղաքացի աշխատանքի է տեղափոխվել Հայաստան, ինչի հետ էլ կապված է ՀՆԱ-ի նկատմամբ տրանսֆերտների հարաբերակցության աճը։ Դրա հետ է կապված նաև 2022 թվականին Հայաստանի արտահանման և ներմուծման աննախադեպ աճը և, համապատասխանաբար, տնտեսական աճը", - բացատրեց Թավադյանը։
Ընդ որում, նա ընդգծել է, որ Հայաստանում 2022թ. ապրանքաշրջանառության զգալի աճ է գրանցվել։ 2021 թվականի համեմատ Հայաստանի արտահանումն աճել է 77.7% - ով (3.0-ից մինչև 5.4 մլն դոլար), և մեր կանխատեսմամբ, այս միտումը կշարունակվի մինչև 2023 թվականի կեսը:
Փորձագետը նշեց, որ արտահանման աճին հիմնականում նպաստում է ԵԱՏՄ միասնական և ազատ շուկան։ Միայն 2022թ.արտահանումը դեպի ԵԱՏՄ երկրներ աճել է 2.8 անգամ (883 մլն դոլարից հասնելով 2.5 մլրդ դոլարի)։ 2022թ. արտահանումը դեպի Եվրամիություն աճել է 17.8% - ով (656 մլն դոլարից հասնելով 773 մլն դոլարի), դեպի Չինաստան կրճատվել է 2% - ով (նվազումը ՝ 403 մլն դոլարից հասնելով 395 մլն դոլարի), դեպի Միջին Արևելք արտահանումն աճել է 2.8 անգամ (351 մլն դոլարից հասնելով 984 մլն դոլարի)։ ԵՄ-ում եւ Չինաստանում աճի դինամիկան պայմանավորված է նրանով, որ Հայաստանի գրեթե ամբողջ արտահանումը դեպի Չինաստան (97%) եւ դեպի ԵԱՏՄ արտահանման 37.8% - ը գունավոր մետաղների հանքաքար է։
Նրա խոսքով ՝ միության ստեղծման պահից Հայաստանի արտահանումը դեպի ԵԱՏՄ աճել է մոտ 10 անգամ։ ԵԱՏՄ շուկան 2015-ին կազմել է Հայաստանի համախառն արտահանման մոտ 15% - ը, 2021-ին այդ հարաբերակցությունը կազմել է 29.3%, 2022-ին ՝ արդեն 46.8% ։ "Ռուսաստանը Հայաստանի հիմնական առևտրային գործընկերն է, և դեպի Ռուսաստան արտահանման մասնաբաժինն ունի առավել դիվերսիֆիկացված բնույթ։ Ռուսաստան է արտահանվում հիմնականում պատրաստի արտադրանք։ Գրանցվել է նաև ԵԱՏՄ երկրներում ընդհանուր տոկոսային քաշի աճ։ ԵԱՏՄ բոլոր երկրներում ՝ ՌԴ – ում, արտահանումն աճել է 2,9 անգամ, Ղազախստանում ՝ 67,4 տոկոսով, Բելառուսում ՝ 2,6 անգամ, Ղրղզստանում ՝ 2,2 անգամ", – ընդգծել է Թավադյանը։
Նա նկատել է, որ եթե 2017թ. սկզբին դեպի Ռուսաստան արտահանման կազմում գերակշռում էին ալկոհոլային և ոչ ալկոհոլային խմիչքները, ապա արդեն 2018թ., իսկ հետո 2019թ. արտահանումն ավելի դիվերսիֆիկացվել է և դիվերսիֆիկացիան շարունակական բնույթ է կրում, ինչը նաև ցույց է տալիս ԵԱՏՄ շուկայի և այդ տարածաշրջանային տնտեսական կազմակերպությանը Հայաստանի անդամակցության կարևորությունը: "Նաև նշենք, որ ոչ ստանդարտ 2022 թվականին ԵԱՏՄ արտահանման հիմնական հոդվածն արդեն ոչ թե ալկոհոլային և ոչ ալկոհոլային արտադրանքն է, այլ տեխնիկան, որի արտահանումը մեկ տարվա ընթացքում աճել է ավելի քան 10 անգամ։ Պաշտոնապես դա չի գրանցվում, բայց դա երրորդ երկրներից Ռուսաստան վերաարտահանում է պատժամիջոցների պատճառով", - նկատել է Թավադյանը։
Նրա խոսքով ՝ 2022 թվականին գունավոր մետաղների հանքաքարի արտահանումը գրեթե չի փոխվել (923 մլն դոլարից հասել է 922 մլն դոլարի)։ 2021 թվականին գունավոր մետաղների հանքաքարի արտահանումն աճել է 30.6% - ով։ 2022 թվականին գունավոր մետաղների հանքաքարի արտահանումը կազմել է համախառն արտահանման 17.2% - ը ՝ 2021 թվականի ցուցանիշի 30.6% - ի համեմատ։ "Այս դինամիկան հիմնականում կապված է դոլարի նկատմամբ դրամի ամրապնդման հետ, որը տարեսկզբից ամրապնդվել է 17 տոկոսով (480-ից մինչեւ 400 դրամ մեկ դոլարի դիմաց)։ 2022թ. ավելի քան եռապատկվել է թանկարժեք և կիսաթանկարժեք քարերի արտահանումը (326 մլն դոլարից մինչև 989 մլն դոլար)։ 37.8% – ով, իսկ ալկոհոլային և ոչ ալկոհոլային արտադրանքի արտահանումն աճել է 23.4% - ով: Հայաստանի զարգացման համար կարևոր նշանակություն ունի թեթև արդյունաբերությունը, որի տեսակարար կշիռը 2018թ. կազմել է 9.0% ։ 2021թ. այդ ցուցանիշը նվազել է մինչև ընդհանուր արտահանման 5.9% - ը, իսկ 2022թ.կրճատվել է մինչև 3.5%։ Վերածնված թեթև արդյունաբերությունը Հայաստանի տնտեսական աճի ապահովման Լոկոմոտիվ դառնալու ներուժ ունի։ Թեթև արդյունաբերության արտահանման աճի հնարավորություններ կան։ Դա կարեւոր նշանակություն ունի, քանի որ ապահովում է զբաղվածության մակարդակի զգալի բարձրացում", - հայտարարել է Թավադյանը։
Նրա խոսքով՝ ներմուծման դինամիկան համադրելի է արտահանման դինամիկայի հետ։ 2022թ. - ին ներմուծումն աճել է 63.5% - ով (5.4 մլրդ դոլարից մինչև 8.8 մլրդ դոլար)։ Առևտրային հաշվեկշիռը դրական դինամիկա ունի, ներմուծման և արտահանման միջև տարբերությունը վերջին մեկ տարվա ընթացքում նվազել է։ 2022թ. ներմուծումը 1.64 անգամ ավելի է եղել արտահանումից, 2021թ. առաջ այդ ցուցանիշը կազմել է 1.77։ ԵԱՏՄ երկրներից ներմուծումն աճել է 49.0% - ով ՝ 1,851 մլն դոլարից հասնելով 2,758 մլն դոլարի։ Այս տարի Հայաստանը դրամական համարժեքով գրեթե նույն քանակությամբ ապրանքներ է ներմուծում և արտահանում ԵԱՏՄ-ից և դեպի ԵԱՏՄ։ Ռուսաստանից ներմուծումն աճել է 46.9% – ով, Ղազախստանից ՝ մոտ 3 անգամ, Բելառուսից ՝ գրեթե կրկնապատկվել։
Հայաստանի ներմուծման հիմնական հոդվածը, ինչպես նշեց Թավադյանը, վառելիքն է, որը 2022 թվականին աճել է 2.3 անգամ ՝ կազմելով 1,2 մլրդ դոլար կամ համախառն ներմուծման 13.3% - ը։ "Նշենք, որ 2021թ.նույնպես գրանցվել է վառելիքի ներմուծման 2.3 անգամ աճ ՝ կազմելով 908 մլն դոլար կամ համախառն ներմուծման 16.9% - ը։ Հիմնականում ներմուծման բոլոր հոդվածները 2022թ. աճի միտում են ունեցել։ Համաշխարհային գնաճի և Ռուսաստանի դեմ պատժամիջոցների պայմաններում ազդել է հայկական արժույթի կտրուկ ամրապնդումը", - ընդգծել է նա։
Թավադյանը նաև տեղեկացրել է, որ 2022թ. առաջին եռամսյակի դրությամբ Հայաստանում պաշտոնական գործազրկությունը կազմում է 14.8%։ "Նախորդ տարիների համեմատ այստեղ դինամիկան հիմնականում դրական է", - նկատեց նա:
Փորձագետը նշել է, որ Հայաստանի արտաքին պարտքը, հիմնականում օտարերկրյա պետությունների եւ կազմակերպությունների վարկերը, 2022 թվականի վերջի դրությամբ կազմել է 6,643 մլրդ դոլար ՝ ավելանալով 583 մլն դոլարով (9,6%): Հայաստանի պետական պարտքը 2022թ. վերջին հասել է 9 մլրդ դոլարի կամ ՀՆԱ-ի 60,8% - ի։
Նշենք, որ ըստ ԵԱՏՄ պայմանագրի ՝ ՀՆԱ-ի նկատմամբ պետական պարտքի հարաբերակցությունը չպետք է գերազանցի 50% - ը։ Ըստ Հայաստանի օրենսդրության ՝ այդ թիվը կազմում է 60 տոկոս և պետք է ներկայացվի ԵՏՄ մասին պայմանագրին համապատասխան։ Ակնկալվում է, որ 2023 թվականին Հայաստանի պետական պարտքը կկրճատվի մինչև ՀՆԱ-ի 57% - ը, ինչը հիմնականում կապված է նաև դոլարի նկատմամբ հայկական դրամի ամրապնդման հետ։