Մեր պատերազմը
Դեռ 2014 թվականին Արծրուն Հովհաննիսյանը կեղծանունով հոդված էր հրապարակել, որում գրեթե ամբողջությամբ կանխատեսել էր վերջերս Հայաստանում ու Արցախում կատարված իրադարձուտյուններն ու դրանց հետևանքնրը։ Հոդվածը ներկայացնում ենք ստորև․
Ցավոք, մեր ապագա պատերազմի թեման հնարավոր չէ դիտարկել ՄՄ անդամակցությունից առանձին: Ուզենք թե չուզենք ռուսական նոր աշխարհաքաղաքական այս նախագծից է ուղղակի կախված խաղաղությունը հայոց հողում: Այո՛, այո՛, հենց հայոց հողում քանզի, Արդբեջան հորջորջվող արհեսատական միավորը հիմնկանում գոյություն ունի նույն հայոց հողերի վրա:
Բոլորը խոստովանում են, որ պատմությունը կրկնվելու միտում ունի, սակայն դրան հավատացողներից քչերն անգամ պատրաստվում են այդ կրկնությանը և ուղղում նախկինում ունեցած սխալները: Դա ունի կենցաղայինից մինչև ռազմավարական դրսևորում: Չնայած արդեն ավելի քան 20-ամյա պետության գոյությանը և այդ ընթացքում իրականացված Արցախյան հերոսամարտի փառահեղ հաղթանակին` Հայոց քաղաքակրթության անվտանգ գոյության ու զարգացման համար դեռ կան բազում վտանգներ: Հայ ժողովուրդը Հայաստանում, իսկ դրսում անգամ անիմաստ է դրա մասին խոսելը, ազատ անկախ և անվտանգ ապրելու բավարար պայմանների և երաշխիքների ստեղծումը դեռ չի ավարտել: Արդի հայկական պետությունները շարունակում են գոյության` լինել-չլինելու հարցերի առաջ կանգնած մնալ:
Այն ինչ տեղի ունեցավ 20-րդ դարի սկզբին, կարծես թե կրկնվում է ներկայումս և կրկնվում է գրեթե բոլոր ասպեկտներով: Ամեն դեպքում, եթե ոչ համաշխարհային պատերազմ, ապա, միևնույն է, տարածաշրջանային լուրջ ցնցումն ակնհայտ է: Պատճառներից գլխավորն, իհարկե, իր կորցրած դիրքերը ամրապնդել երազող Ռուսիան է: Ինչպես հեղափոխությունից հետո, այնպես էլ ԽՍՀՄ-ի փլուզումից հետո նա այսօր մտել է ամբիցիոզ նախագծի մեջ: Անկախ նրանից, որ այդ նախագիծը գրեթե չարդարացված Եվրոմիության ավելի վատ կրկնությունն է, սակայն դա նոր ռուսական աշխարհի փորձն է, որը այնքան էլ անարյուն չի ստեղծվում: Այս իրավիճակում ի՞նչ ենք անում մենք հիմա, ինչպե՞ս ենք պատրաստվում այդ լուրջ ցնցումներին և արդյոք պատրաստվու՞մ ենք:
Այսօր, ցավոք, բնակչության մի զգալի մասը բացարձակ չունի պետականության զգացում և անկախությունը համարում է քաղաքական սխալմունք: Նրանք այսօր համաձայն են կրկին մտնել ռուսական կայսրության մեջ և մոռանալ անկախությունը, ոմանք անգամ Արցախն ու մեր մեծագույն հաղթանակը: Նոր ռուսական կայսրությունը, որը դեռ հարց է ինչպես կկոչվի, շատ է ոգևորել մեր հասարակության ստրկամիտ զանգվածին և դա շատ վտանգավոր է: Այսօր Ադրբեջանին վաճառվող հսկայական քանակության զենքն ու սիրախաղերը թուրքական աշխարհի հետ ոչ միայն պատահականություն չեն, այլ հստակ ծրագիր` Մոսկվան չի ուզում ոչինչ կորցնել և որին, որ ավելի սիրաշահելու խնդիր ունի նրան էլ ավելի շատ բան է խոստանում: Հայաստանը արդեն նրանց համար լիովին կանխատեսելի է, իսկ Ադրբեջանին սիրաշահել է հարկավոր, և կարծես թե սկսվել է մի մրցույթ այդ հարցում: Այն որ հայոց հողում պատերազմ է հասունանում գրեթե կատարված փաստ է: Հարցն այն է, թե ով կսկսի այդ պատերազմը և ինչ ուղղությամբ կգնա այն:
Մենք ներկայումս ևս մեծապես խուսափում և խորշում ենք պատերազմից, այն ժամանակ, երբ աշխարհը հազարավոր տարիներ այն անվանում է քաղաքականության իրականացման մի լծակ, ազատագրական գործողություն, «խաղաղության ստիպելու ռազմագործողություն», «դեմոկրատիայի տարածում» և այլն: Արևմուտքում, չբավարարվելով այս հին անվանումներով, հիմա էլ նոր տերմին են հորինել`(time of parenthesis) «առաջ մղված պաշտպանություն»:
Ներկայումս անգամ, երբ մեզանից արդեն մեկ անգամ պարտված Ադրբեջանը հոխորտում է նոր ագրեսիայի սանձազերծման մասին, ամեն օր նոր զենքեր է գնում ու չի թաքցնում, որ կռիվը վերսկսելու է, կամ հայության դեմ պատերազմը տեղափոխում է այլ հարթություններ, մենք ընդամենը պատասխանում ենք պաշտպանվողի կեցվածքով: Մեզ համար անգամ այս ակնհայտ դեպքում նախահարձակ լինելը կամ ինչպես ասում են` պրեվենտիվ, կանխարգելիչ հարվածը խորթ երևույթներ են:
Ցավոք, մեզանում շատերը մտածում են, որ պատերազմը քաղաքականության սխալն է: Մենք կոչ չենք անում ցանկացած հարց լուծել պատերազմով, սակայն հրաժարվել դրանից և համարել ամենածայրահեղ միջոց, մինչդեռ միայն պաշտպանողական կեցվածքը, սխալ ենք համարում: Շատ փոքր պատերազմներ են եղել, որոնք կանխել են ավելի մեծերը, սա էլ է քաղաքականության վարման խնդիր: Պետությունների և հատկապես ազգերի միջև եղած հիմնարար խնդիրները հիմնականում որոշվում են պատերազմով: Մարդն իր բնույթով առանց պատերազմի չի կարող և հրաժարվել պատերազմներից անիմաստ է: Այդ ամենը բացառիկ ընդգծվածությամբ անիմաստ և անհիմն է հատկապես ներկայումս, երբ ակնհայտ է դառնում, որ պատերազմի և խաղաղության սահմաններն օր օրի ավելի պայմանական և աննկատելի են դառնում: Պատերազմը ռազմադաշտերից առանց ժամանակային խզման տեղափոխվում է այլ հարթություններ: Հենց այս հրամայականն է ստիպում մեզ ուշադրություն դարձնել նորօրյա զարգացումներին, պատերազմների նոր տեսություններին, լինել ավելի ճկուն, մարտահրավերներին արագ արձագանքել:
Եվ սա այն դեպքում, երբ վաղուց ապացուցվել է, որ զուտ պաշտպանվելը սխալ է: Խրամատային ամուր, պասիվ պաշտպանությունը, որը կարծրատիպ է դարձել, արդեն չի կարող ապահովել հուսալի պաշտպանություն: Հարձակողական դատողությունը հակամարտության ժամանակ դառնում է գերակայող: Նույնիսկ մեր սեփական պատմությունն ակնհայտորեն ապացուցում է դա: Արցախյան գոյամարտի ժամանակ բոլոր հարձակողական գործողությունների ժամանակ ավելի քիչ մարդ ենք կորցրել, քան 1993-1994թթ. թուրքական լայնածավալ հարձակումը հետ մղելիս: Մենք պետք է լավ յուրացնենք այն պարզ ճշմարտությունը, որ սովորաբար նման իրավիճակներում (մեծ բախումներ, պատերազմներ, ճգնաժամեր, հասարակարգերի փոփոխություններ և քաղաքական այլ տեղաշարժեր) է բախտ վիճակվում փոքր ազգերին լուծել իրենց հիմնական խնդիրները: Հիշենք` երբ մենք ձեռք բերեցինք մեր վաղեմի երազած անկախությունը` Առաջին համաշխարհային պատերազմի ժամանակ: Հրեաներն այն ձեռք բերեցին Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ժամանակ: Հենց այդ ժամանակներում են ամենաշատն աճել փոքր պետությունները: Նման իրավիճակներից, մեծ պատերազմներից ու ցնցումներից վախենում են անհամարձակները, այն երկրները, այն ազգերը, որոնք իրենց չեն նախապատրաստել հզոր ցնցումների, հնարավորությունների: Ճշմարիտ ուղի ընտրած երկրները սովորաբար գնում են այն ճանապարհով, որ իրենց աստեղային ժամին կատարեն իրենց երազանքի իրականացումը: Հենց այս նպատակին պիտի ծառայեն ազգային ընտրանու միտքն ու գործը:
Պեսիմիստը դժվարություն է տեսնում յուրաքանչյուր հնարավորության դեպքում, իսկ օպտիմիստը յուրաքանչյուր դժվարության մեջ տեսնում է հնարավորություն:
Ուինսթոն Չերչիլ
Ռազմավարությունը մարտավարությունից առաջինը տարանջատող ռազմական տեսաբան Դ.ֆոն Բյուլովը նշում էր. «Ես երեք անգամ կարող եմ ստորագրել այն, թեկուզ նոր կանոնի տակ, որ ըստ էության երբեք չարժի վարել պաշտպանողական պատերազմներ, այլ հարկավոր է անհապաղ անցնել հարձակողականի գործելով հակառակորդի թևերում ու թիկունքում» (Залесский К.А. Германская военная мысль. М.,2012г., стр. 60):
Մենք պետք է վերահաստատենք այն պարզ ճշմարտությունը, որ սովորաբար նման իրավիճակներում (մեծ բախումներ, պատերազմներ, ճգնաժամեր, հասարակարգերի փոփոխություններ և քաղաքական այլ տեղաշարժեր) է բախտ վիճակվում փոքր ազգերին լուծել իրենց հիմնական խնդիրները: Հիշե¯նք, թե մենք երբ ձեռք բերեցինք մեր վաղեմի երազած անկախությունը` Առաջին համաշխարհային պատերազմի ժամանակ: Հրեաներն այն ձեռք բերեցին Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ժամանակ: Հենց այդ ժամանակներում են ամենաշատն աճել փոքր պետությունները: Ազգերը թռիչքներ են գործում պատերազմների ժամանակ, իսկ ոչնչանում են խաղաղ պայմաններում:
Ադրբեջանի ինքնահաստատման խնդիրները
Վերջին շրջանում կրկին հայկական լրատվադաշտում բարձրացվեց պատերազմի հարցը, բարձրացվեց ոչ թե Ադրբեջանի ագրեսիաների մասնակի մեկնաբանությունների մասին, այլ արցախյան հերոսամարտի լեգենդար հերոսներից մեկի կողմից: Հարցը հետևալն էր, որ մեզ հարկավոր է նախահարձակ լինել: Առաջին հայացքից ցանկացած մարդ նախահարձակ բառից արդեն խորշում է:
Ցանկացած քաղաքակիրթ հասարակություն, հատկապես եթե այն չունի նվաճողական, նկրտումներ հասկանալիորեն գերադասում է խաղաղությունը և իր զարգացման հիմնական նախապայմանը կապում է դրա հետ: Պատերազմը, բնական է, մերժելի է ցանկացած մարդու համար, սակայն ինչպես հաճախ է լինում պատմության ընթացքում դու խուսափում ես պատերազմից սակայն պատերազմը կարող է անսպասելի բռնկվել քո հայրենիքում Հայաստանում: Պատմության ընթացքում գաղափարախոսությունների ճարտարապետները հասցրել են բավականաչափ պատճառներ գտնել Շլիֆենին, Հիտլերին, Մոշե Դայանին և այլոց սատանայի կոչում շնորհելու համար միայն այն պատճառով, որ այս անձիք իրենց ժամանակ հանդիսացել են կանխարգելիչ պատերազմների հեղինակներ: Մեզանում էլ այսօր երբեմն -երբեմն պատերազմների կոչեր հնչեցողներին քննադատողները քիչ չեն նրանց հասցնելով անվանել աննորմալ ու արյունարբու: Թուրքի իրական կերպարի մասին ցանկացած պարզունակ բացատրություն մեր հանրության որոշ շերտեր սվիններով են դիմավորում և շատ- շատ են այս առումով սիրում օրինակ բերել ֆրանսգերմանական Էլզասի ու Լոթարինգիայի պատմությունը: Դժվար է այսօր պատկերացնել անգամ մի զինվորականի, որը թեկուզ ամսական մի քանի տասնյակ հազարավոր գնդակ է ստանում իր դիրքերի վրա Ադրբեջանի կողմից, որը պատերազմի և խաղաղության արժանապատիվ ընտրության հնարավորության դեպքում ընտրի պատերազմը: Սակայն կան իրավիճակներ, որ մեր կամքից անկախ են բերում որոշակի ընտրությունների: Պատմության մեջ շատ են եղել դեպքեր, երբ անկյուն քշվածները ստիպված են եղել հասցնել կանխարգելիչ ու կործանարար հարված: Բոլորովին միտում չունենալով արդարացնել բոլոր կանխարգելիչ պատերազմների հեղինակներին, որոնց ժամանակի ընթացքում դարձրել են մարդկության թշնամի նշենք, որ այսպես կոչված արհեստական Արցախյան հակամարտության հետագա ընթացքը բերում է մի այնպիսի իրավիճակ, երբ հայկական երկու պետությունները միասին կարող են հայտնվել այնպիսի փակուղում որտեղից կլինի երկու ելք: Հասկանալիորեն մի ելքը դրականն է, սակայն միայն կանխարգելիչ հարվածի պայմանով, իսկ երկրորդ տարբերակը հայկական պետականությունների պաշտպանողական գործողություններն են, որոնք ավելի վտանգավոր իրավիճակի կարող են բերել, ընդհուպ մինչև վերջնական կործանում: Որպեսզի այս տողերը զուտ գեղարվեստական չթվան, բերենք մի քանի կարևոր օրինակներ ու օրինաչափություններ:
Մարդկության պատմության մեջ, այո, եղել են դեպքեր, երբ երկու հակամարտող կողմեր երկար զինվել են ու պատրաստվել պատերազմի սակայն ինչ որ հրաշքով նրանց հաջողվել է խուսափել մարտական բախումից: Սակայն որպես նախապայման այդ պետություններին և իրավիճակներին բնորոշ է մի քանի կարևոր գործոն: Դրանք որպես կանոն ընթանում էին երկու իրար մոտիկ կամ հավասար, ինքնաբավ զարգացվածության մակարդակ ունեցող երկրների ու ժողովուրդների միջև: Արդ, դրանց նախորդող և հաջորդող պատերազմները երբեք չեն դարձել փոխադարձ ատելության այնպիսի մակարդակի, որպեսզի վերաճեն ցեղասպանության ու այդպիսի ատելության մակարդակով մնան տասնամյակներ: Այդ պետությունները պետական ամենաբարձր մակարդակով իրենց ժողովրդի մեջ չեն սերմանել ատելություն և չեն մշակել ցեղասպանության ծրագիր, չեն գողացել միմյանց մշակույթը և սեփական ազգային բարդույթը չեն հաղթահարել դիմացինին ոչնչացնելու ճանապարհով: Մի խոսքով եթե դա հնարավոր է եղել անգլիացու կամ ֆրանսիացու դեպքում ապա անհնար է թուրքի դեպքում: Պատմության մեջ չկա մի դեպք, երբ թուրքը որոշել է պատերազմով հարցը լուծել և վերջում ինչ որ բան նրան կանգնեցրել է բացի սրից: Որևէ մեկը չի կարող նման մի օրինակ գտնել: Իսկ մեր բոլոր բացառիկ, «ուսյալներին» որոնք համարում են որ մենք արդեն 21-րդ դարում ենք և թուրքը այլևս այն թուրքը չէ խորհրուրդ եմ տալիս մանրամասն ծանոթանալ մի քանի դեպքերի եղել է մի նման դեպք երբ Բուդապեշտում քնած սպայի մորթեցին կացինով, Ստամբուլի մեջտեղում գնդակահարեցին մի հայ մարդասերի, որը ի դեպ թուրքի ու հայի խաղաղության կոչ էր անում: Եղել է մի նման դեպք երբ հայ հովիվին դիվերսանտ սարքեցին ու սպանեցին, դա կրկնվեց նաև մի այլ անգամ: Եվ գիտեք ամենահետաքրքիրը որն է, բոլոր այդ դեպքերում դրանք իրականացնողներին ազգային հերոս են սարքել ու երկրպագում են: Եթե նրանք շատ են ցանկանում դեպքերի մանրամասներն ու անուն ազգանունները կգտնեն անգամ համացանցում: Եվ այսպես, ինչ ունենք մենք ի դեմս հակառակորդի.
1. Գոյություն ունի արհեստածին պետություն, իր արհեստական պատմական անցյալով, մշակութային ժառանգությամբ և երազանքներով: Ադրբեջանը պանթուրքիստական նախագիծ էր, որի կայացմանն օբյեկտիվորեն նպաստեց նաև մի հին կեղծարարություն: Ցարական Ռուսաստանում Իրանից նոր տարածքներ պոկելու հեռահար նպատակներով, գիտական շրջանառության մեջ էին դրվել Ադրբեջան և Իրանական Ադրբեջան տեղանունները: Այդ ամենը կազմակերպվել էր հմտորեն: Իրանի նկատմամբ տարածքային հավակնությունները ցարական Ռուսաստանից ժառանգած ԽՍՀՄ-ում գործը ավելի առաջ մղեցին: Օգտվելով արդեն եղած իրավիճակից այսինքն փաստացի գոյություն ունեցող Ադրբեջանի Հանրապետության հանգամանքից, շրջանառության մեջ դրվեց ՙազերի՚ արհեստական էթնոնիմը. հանգամանք, որն անուղղակիորեն ձեռնտու էր նաև Թուրքիային և Ռուսաստանին միաժամանակ: Այսինքն այդ կեղծիքը սկսեց ձեռնտու լինել երկու հզոր ուժերի, ինչը նշանակում է, որ այլևս ծրագիրը անկասելի առաջ էր մղվում: Այսօր գիտական շրջանակներում այդ մասին լայնորեն գրվում է, որ անունը կապված է Ատրպատականի հետ, որը ոչ մի կապ չի կարող ունենալ Ադրբեջան պետության և առավել ևս այնտեղ ապրող խառը կովկասյան թաթարների հետ, որոնց դժվար է անգամ թուրք անվանել: Ադրբեջանի խորհրդայնացումից հետո, թուրքական ազդեցությունն ադրբեջանցիների վրա, իհարկե, նվազեց, այդուհանդերձ ադրբեջանցիների մոտ թուրքական ընդհանրության զգացողության պահպանման համար լեզվամտածողության և սովորութային ընդհանրությունները արդեն քիչ չէին: Ադրբեջանը ևս իր հայր պետության նման իսկական ազգ և պետություն ստեղծելու մի տարբերակ ուներ, էթնիկ զտումները: 1990-ականների սկզբին նորից վերսկսվեցին 1900-1920-ականների էթնիկ զտումները, որոնց արդյունքում հետևողականորեն առաջ էր մղվում ազգային խնդրի լուծումը: Շատ ժամանակ հայերի կամ այլ քրիստոնյա ազգերի կոտորածներն իրականացվում էին մահմեդական այլ ազգերի և ցեղերի ձեռքո, իսկ դրանք բոլորը չէ, որ հեշտությամբ մոռանում են իրենց էթնիկ պատկանելիությունը: Լուծելով մի խնդիր Արդբեջանի ղեկավարությունը կանգնում էր մեկ այլ խնդրի առաջ: Այստեղ տեղին է նշել ռուս հայտնի լրագրող, քաղաքագետ և հրապարակախոս Միխայիլ Լեոնտևի հայտարարությունը: Նա մասնավորապես ասել է. «Ադրբեջանում ազգային պետության և ազգային ինքնագիտակցության ստեղծման գործընթացն անցել է հայերին կործանելու ճանապարհով»: Զարմանալի չէ, որ Թուրքիայում մինչև օրս հայերին սպանողների ծնողներին իշխանությունները շնորհավորում են լավ որդի դաստիարակելու համար: Նույն տրամաբանության մեջ է նաև Ռ.Սաֆարովի հերոսացումը թերարժեքության բարդույթ ունեցողները այդպես են վարվում: Քանի որ երկու դեպքում էլ նույն թուրքն է և ոչ մի տարբերություն չկա, նույնպես հերոսացված է նաև Հ.Դինքի սպանողը: Ահա թե ինչ խնդիրներ ունեն մեր հարևանները: «Ահա ո՞վ է ադրբեջանցին և ի՞նչ է Ադրբեջանը»:
2. Ինտենսիվորեն յուրացվում են տարածաշրջանի ժողովուրդների մշակութային ժառանգությունը: Մի առանձին թեմա է ադրբեջանական լեզվի և մշակույթի խնդիրը:
3.Վերջերս Միլի մեջլիսի մի քանի պատգամավորների առաջարկը երկիրը վերանվանել Հյուսիսային Ադրբեջան: Սա Ադրբեջանի նախագահի մշտապես արտահայտած Հայաստանը ադրբեջանական պատմական տարածք է, Իրանի զգալի մասը Ադրբեջանական տարածք է և այլն, մտքերի տրամաբանական շարունակությունն է:
4. Գաղտնիք չէ, որ նման բարդ էթնոգենետիկ զարգացումների ժամանակաշրջանում ապրող հանրույթում ծավալվում են սոցիալ-հոգեբանական բարդ պրոցեսներ: Այս առումով հատկանշական է ադրբեջանցի դոկտոր Այդին Ալի-զադեի վերջերս լույս տեսած հոդվածը: Փիլիսոփայության, սոցիոլոգիայի և իրավունքի դոկտորը նշում է, որ ադրբեջանցիները ներկայումս տառապում են «հայամանիա» հիվանդությամբ: Մենք դրան ականատես ենք լինում ամեն օր սահմանի վրա, ամեն մի հարձակման ժամանակ, ամեն մի կրակոցի ժամանակ, ամեն մի քննարկում ադրբեջանցի երիտասարդների հետ ցանցում, թե իրական կյանքում ապացուցում է այս ամենի իրավացիությունը:
5. Սակայն «ազերի» «թուրքական դրամաշնորհը» կյանքի կոչելու համար հարկավոր է երկար և հետևողական աշխատանք: Այսինքն այսօր ադրբեջանական քաղաքական վերնախավի համար առաջնայինը ադրբեջանական ազգի «ազերի»-ների ձևավորման խնդիրն է: Նրանք ինչպես բոլոր ցեղային նախամիությունները ևս երազում են ազգային պետություն դառնալ: Ազգային պետության ձևավորումը մենք անցել ենք շատ վաղուց, եվրոպական երկրները միջնադարի ավարտին և այլն: Թուրքիան սկսեց դեռ առաջին համաշխարհային պատերազմին, չնայած չի կարողանում վերջնական ավարտին, սակայն ևս համառորեն առաջ է ընթանում: Հիմա այդ նույն հրամայականը կանգնած է Ադրբեջանի առաջ: Ի տարբերություն մեզ` նրանք նախ զբաղված են այլոցը գողանալով, յուրացնելով ու անգամ ոչնչացնելով: Սովորաբար նման փուլերում շատ կարևոր է այն գաղափարախոսությունը, որը կարող է դառնալ ազգային և ստեղծել այդ ազգը: Շատերն են անցել այդ փուլը, ստեղծել մի գաղափարախոսություն, որը լինելով կենսունակ միավորել է ցեղերին և դարձել ազգային: Ազգագոյացման, ազգային պետության ստեղծման այս բարդ պատմական ժամանակահատվածում ադրբեջանցի թուրք-թաթարների համար ցանկացած հաջողություն կամ պարտություն կարող է վճռորոշ նշանակություն ունենալ: Նման գաղափարախոսությունները կատարելով միավորիչ դեր` զգայուն են բոլոր տեսակի հաջողությունների և անհաջողությունների հանդեպ: Այդ է պատճառը, որ ադրբեջանական պետությունը պատերազմում պարտվելուց հետո ավելի շատ հերոսներ ունի, քան հաղթանակած Հայաստանը: Այդ է պատճառը, որ Ադրբեջանում այդքան մեծ նշանակություն են տալիս ամեն մի փոքր հաղթանակին անգամ ամենաաննշան ոլորտներում: Մասնակցում են եվրատեսիլն ու օլիմպիական խաղերը և այլն: Անցյալ չունենալու բարդույթներով ապրող երկիրը կարող է միայն այդքան ստորաբար յուրացնել իր տարածքում եղած ամեն տեսակ մշակութային հետքեր, որոնք փաստում են այլոց գոյությունը: Միայն նման մտածելակերպ դաստիարակող հասարակության մեջ կարող են հերոսներ համարվել գիշերային կացնահարողները: Ադրբեջանի մանուկները պետք է տեսնեն, որ իրենց երիտասարդները ամենագեղեցիկն են, ամենաուժեղը, ամենահամարձակը և այլն, որ իրենք են հաղթում բոլոր մրցույթներում և այլն: Եվ, բնականաբար, այստեղ առանցքային նշանակություն ունեն իրական հաղթանակները մարտի դաշտում: Ադրբեջանցի թուրքերի ինքնահաստատման և «ադրբեջանցի-ազերի» ազգի կայացման համար ճակատագրական է հաջորդ հաղթանակը կամ պարտությունը: Հաղթանակը կարող է լինել սկիզբ, ազգային նպատակի իրականացման փուլի ավարտի սկիզբը, պարտությունը վերջնական ավարտ, նպատակի փշրում: 2014թ. Հնգօրյա միկրոպատերազմը ևս ծառայում էր այդ նպատակին, ամեն մի փոքրիկ հաջողություն նրանք օգտագործում են այդ նպատակով: Ահա թե ինչպիսի ժամանակում է լինելու մեր հերթական պատերազմը, ահա թե ինչպիսի ճակատագրական պատերազմ է սպասվում մեր հարևանների հետ: