Հին աշխարհում ընդունված էր համարել, որ տաղանդավոր զորավարը կարող է ամեն ինչ. Արծրուն Հովհաննիսյան
Հին աշխարհում ընդունված էր համարել, որ տաղանդավոր զորավարը կարող է ամեն ինչ. նա պետք է կարողանա և՛ մարզել զորքերին, և՛ սովորեցնել հրամանատարներին ինչպես վարվել ամեն մի իրավիճակում, և՛ անձամբ պետք է պլանավորի գործողությունները, և՛ վերջում այդ բարդ մեխանիզմը իրագործի ու հետևի: Այս մասին ասված է Արծրուն Հովհաննիսյանի ՛՛Հատվածներ Ռազմարվեստ աշխատության՛՛, հատոր երկրորդ ՛՛Ցամաքային ճեղքում՛՛ գրքում։
Ռազմական պատմաբանները ոգևորված էին այդպիսի զորավարներով, որոնք ջախջախում էին հակառակորդին, և որպես կանոն նրանք լինում էին թագավորներ ու կայսրեր: Իհարկե, այստեղ միֆերը շատ են, սակայն որքան ռազմական գիտությունը զարգանում ու բարդանում էր, այնքան նման զորավարների համար գործելու տեղ քիչ էր մնում: Դեռ պրուսական կայսր Ֆրիդրիխ Երկրորդի (1740-1786 թթ.) ժամանակ ռազմական գործիչները խոսում էին այն մասին, որ զորավարները պետք է իրենց կողքին ունենային պլանավորող մարմիններ: Գերմանացի այս տաղանդավոր զորավարը փաստացի ստեղծեց առաջին նման մարմինը, որը կոչվում էր կվարտիրմեյստերի ինստիտուտ, հետո անգամ հաստատվեց նման գեներալական կոչում ու պաշտոն՝ գեներալ-կվարտիրմեյստեր: Ֆրիդրիխը արդեն օգտագործում էր նաև Շտաբ և Գլխավոր շտաբ բառերը: Առհասարակ բառն ունի գերմանական ծագում՝ «Stab»:
Այդ ինստիտուտը հետագայում լայնորեն կիրառվեց աշխարհի բոլոր առաջատար բանակներում: Օրինակ՝ Ֆրանսիայում 1792 թ. բառի քիչ փոխված տարբերակով գեներալ-կվարտիրմեյստերի ինստիտուտն սկսեցին անվանել բանակի Շտաբ կամ Գլխավոր շտաբ: Ճիշտ է, Բոնապարտը, ղեկավարելով շատ մեծ բանակ, չէր շտապում ռազմագործողությունների պլանավորումը թողնել այլ մեկին, սակայն հաճախ մարշալ Բերտյեին անվանում էր բանակի Շտաբի պետ[1]: Ամեն դեպքում այս շտաբները դեռ այն ինստիտուտները չէին, որը հետո հստակ ձև ու մարմին կստանա, որը գոյություն ունի ներկայումս:
1801 թ. պրուսացի գեներալ Ֆոն Մասսենբախը, ով կրում էր Ֆրիդրիխյան համակարգը, նշում էր, որ բանակի գործողությունների պլանավորման, ապահովման և մարտական մշտական պատրաստության համար, նույնիսկ խաղաղ ժամանակներում հարկավոր է մշտական կարգավորող մարմին՝ Գլխավոր շտաբ[2]: Այս միտքը հավանում էին շատերը, ինչպես նշեցինք, նաև սկսեց կիրառվել Բոնապարտի զորքերում: Նույն տարում Բեռլինում Գերհարդ ֆոն Շարնհորսթը հիմնադրեց Երիտասարդ սպաների ակադեմիան, որտեղ ուսանում էին սպաները: Ըստ էության, պրուսական բանակում 1785 թ. այդ ինստիտուտը քիչ-քիչ ձևավորվում էր, որում ընդգրկվում էին միայն Պոտսդամի ռազմական ակադեմիայի շրջանավարտ սպաները: Այսինքն՝ ինչպես հաճախ լինում էր ռազմական գործում, նորարարությունների մասին մտածում ու խոսում էին բոլորը, սակայն այն հիմնականում իրագործում էին գերմանացիները: Իհարկե, Գերմանիայում էլ ամեն ինչ սահուն չէր ընթանում. պրուսական դասական սպայական կազմը դժվար էր ընդունում նորամուծությունները, կրթվելու պարտադիր պահանջը, բուրժուազիայի մուտքը բանակ այնքան էլ չէր ողջունվում և այլն: Սակայն առաջադեմները ի վերջո հաղթեցին: Ոմանք պնդում են, որ 1806 թ. Յենայի և Աուերշտադի ճակատամարտերում Բոնապարտի բացարձակ հաղթանակից հետո Գլխավոր շտաբի հակառակորդները ոգևորվեցին՝ նորից պնդելով, որ հանճարեղ զորավարը և՛ պլանավորողն է, և՛ իրականացնողը և նրա հանճարի դիմաց անզոր է ամեն ինչ[3]: Բանավեճերը փաստացի սկսվեցին նոր թափով: Սակայն երկար ժամանակ չանցավ, երբ նորից պրուսական զինվորականությունը փորձեց լուծումներ գտնել: 1807 թ. ստեղծվեց զորային կառույցի բարեփոխման կոմիտեն, որտեղ ճիշտ է ընդգրկված էին նաև հետադիմական հայացքներով մարդիկ, սակայն որոշակի գործընթաց սկսվեց: Շարնհորսթը եկել էր այն եզրակացության, որ ֆրանսիական բանակի առավելությունները, հատկապես նախաձեռնողական հրամանատարների ինստիտուտը ակնհայտ են: Բացի դրանից՝ նա պնդում էր, որ հարկավոր է արագ անցնել կանոնավոր բանակին և Գլխավոր շտաբին: Նրա թիմը հիմնավորեց, որ հենց միայնակ որոշող զորավարին պետք է հակադրել Շտաբին, այսինքն՝ մանրակրկիտ պլանավորման մոդելը: Պրուսական ռազմագիտական, որոշակիորեն հետադիմական դպրոցը, ի վերջո, ավելի ու ավելի գիտական մոտեցավ խնդրին և 1806 թ. փաստացի հիմնադրեց գլխավոր շտաբը՝ ԳՇ-ն:
Գերմանացի գեներալներ Գերհարդ ֆոն Շարնհորսթի և Ավգուստ Գնեյզենաուի դպրոցը, բանակի կառուցվածքում շատ բաներ վերցնելով հենց Բոնապարտից, ավելի ու ավելի զարգացնելով ռազմական դասական գիտությունը, հիմք դրեց սպայական արհեստավարժ կրթությանը: Ֆրանսիական հեղափոխությունը և դրա արգասիք նապոլեոնյան բանակը նրանց ապացուցեց, որ դասական պրուսական կոշտ դպրոցը պետք է փոխել՝ անցնելով կրթված ու ազատ սպայական դպրոցին:
1808 թ. գերմանական ԳՇ պետ դարձավ առաջադեմ և լուսավոր Գերհարդ ֆոն Շարնհորսթը, ով նաև երկու տարի հետո ստեղծեց արդեն լիարժեք ռազմական ակադեմիան և գերմանական բանակի բրիգադներում հաստատեց ԳՇ ներկայացուցիչ սպաների հաստիքները: Նա հենց այս ամենով հիմք էր դնում հետագայում Մոլտկե ավագի կողմից լիարժեք կիրառվող «Auftragstaktik»-ին, որը նշանակում էր ղեկավարում ընդհանուր հրահանգներով կամ ապակենտրոնացված կառավարում[4]:
Սակայն քաղաքական իրողությունները դեռ պրուսական բանակին հնարավորություն չէին տալիս դրանով զբաղվել հանգիստ: Կար ներքին դիմադրություն. ազնվականությունը լուրջ դիմադրում էր լուսավորության դեմ, լայն մասսաներից սպաների հավաքագրման գործընթացի դեմ և այլն, կար պատերազմի վտանգ, կար գերմանական պետությունների ներքին մրցապայքար և այլն[5]: Ի վերջո, լուսավորության հաղթանակը ներքին ու արտաքին գործոնների պատճառով տևեց մոտ կես դար: Պրուսական սպայական դպրոցի լուսավոր ներկայացուցիչներ Ֆոն Շարնհորսթը, Ֆոն Բոյենը, ապագա տեսաբան Ֆոն Կլաուզևիցը և այլք ստիպված եղան նաև տեղափոխվել Ռուսաստան և այնտեղ շարունակել իրենց պայքարը Բոնապարտի դեմ՝ դրանով փաստացի ռուսական բանակում հիմք դնելով նոր ռազմական մշակույթին: Ռուսական բանակում անգամ ստեղծվեց Ռուս-գերմանական լեգեոնը, որը ղեկավարում էին պրուսական բանակի սպաները:
Գերմանական լուսավոր սպաների այս դպրոցը, լուրջ ներդրում ունենալով Բոնապարտին հաղթելու գործում, հետո հիմք դրեց ռազմական գործողությունների պլանավորման արվեստին, ավելի կոնկրետ միս ու արյուն տվեց այդ ինստիտուտին՝ գալով դեպի Մեծ գլխավոր շտաբին, որը կոնկրետ այդ դպրոցի լավագույն հետևորդ Հելմուտ ֆոն Մոլտկե ավագի հոգեզավակն էր: Այն անվանում էին նաև «Բանակի ուղեղ»: Իհարկե, ամեն ինչ չէ, որ հեշտությամբ էր իրականացվում: Նախ դիմադրում էին ներսից, կային հետադիմական ուժեր, որոնք ամեն ինչ անում էին, որ նոր սերնդի սպաները չիրականացնեն իրենց բարեփոխումները, հետո հեշտ չէր միանգամից անցնել հասարակ մարդկանց ներգրավմանը:
Երբ 1859-1860 թթ. գերմանական տարբեր թագավորությունների բանակներում սպաների ընդունելության համար նշանակվեցին պարտադիր քննություններ և միջնակարգ կրթության պահանջ, մեծ աղմուկ բարձրացավ, ազնվականությունը գնում էր ակնհայտ սաբոտաժի, իսկ որ ավելի զարմանալի էր, շատերը, այդ թվում նաև ազնվականները, չէին կարողանում գրագետ գերմաներեն գրել[6]:
Սակայն, բարեբախտաբար, գերմանական ռազմաքաղաքական ղեկավարության կազմում էլ կային լուսավոր մարդիկ, որոնք Շարնհորսթին, Գնեյզենաուին, Բոյենին արտոնեցին իրականացնել այդ բարեփոխումները: Հաստատվեցին համապատասխան ծրագրեր, որոնք ենթադրում էին բանակի ամբողջ կառուցվածքի, համալրման կարգի, ուսուցման ձևի, սպառազինման փոփոխություններ և այլն: Սկզբից գերմանական ԳՇ-ն ուներ զուտ պլանների պատրաստման և ուսումնական գործընթացի կազմակերպման ֆունկցիա, ու պահանջվեց ժամանակ մինչև այն գտավ իր իրական տեղը: Փաստացի պրուսական ռազմագիտական դպրոցը այս ինստիտուտին հասավ մոտավորապես հիսուն տարում:
Գերմանական ԳՇ-ն ուներ հստակ երկու բաժանում՝ Մեծ ԳՇ և առանձին օպերատիվ բաժին, որն ավելի շատ պատասխանատու էր զորատեսակների և երբեմն զորախմբերի կոնկրետ գործողությունների համար: Այստեղ պլանավորվեցին ու ծնվեցին նոր՝ հստակ օպերացիաներն ու պատերազմները:
Իհարկե, միայն գերմանական ռազմագիտական դպրոցը չէ, որ գրում էր տեսություններ և առաջ քաշում տարբեր գաղափարներ: Նման տեսաբաններ կային եվրոպական շատ երկրներում: Հայտնի են ֆրանսիացի տեսաբաններ Անրի Ժոմինին, Ժյուլ Լուի Լեվալը, Ժան Ֆոլարը, ամերիկացի Սքոթ Ուինֆիլդը և այլք:
Սակայն միայն տեսական գաղափարներով ու օպերատիվ արվեստի բանաձևերով պատերազմ չեն հաղթում. անհրաժեշտ են բազում տարբեր գործոններ, որոնք միասին ապահովում են զորքերի հաղթանակները: Դրանք են զորքերի կառավարման համակարգը, մշակույթը, տեխնիկական ու նյութական հագեցվածությունը, զորքերի մարտական պատրաստությունը, զենքը, զինամթերքը և այլն: Այստեղ ոչ երկրորդական տեղում են կառավարման մշակույթը, ավանդույթները, ընկալումները և ազգային բնավորության գծերը: Այդ առումով կարևոր ենք համարում համեմատել գերմանական կառավարման մոդելը այլ բանակների հետ: Այդ համակարգը և դրա արժեքային հիմքը մեծ զարգացում էին ապրել Մոլտկե Ավագի ժամանակ, ով մշտապես պնդում էր, որ սպան պետք է լինի կիրթ ու նախաձեռնող, պատրաստված և ինքնուրույն[7]: Ծնվում էր գերմանական լեգենդար «Auftragstaktik»-ը:
Տեղեկանք. Այս տեսությունը հետագայում մեծ զարգացում կգտնի՝ դառնալով ժամանակակից ռազմական գիտության հիմքերից մեկը: «Auftragstaktik»-ը ղեկավարման սկզբունք է, որը հիմնված է կայացած ու գրագետ հրամանատարների ինքնուրույնության վրա: Սա փաստացի մեզ շատ ծանոթ ՀԱՄ-ն է: Ներկայումս այս ամենը դրված է նաև ամերիկյան նորագույն «Unified Land Operations» դոկտրինի հիմքում[8]:
Սա, իհարկե, զուտ Մոլտկեի անձնական տեսակետը չէր, որը կտրված էր գերմանական իրականությունից, սա հիմնված էր գերմանական առանձնահատկությունների, միջավայրի, ավանդույթների, սովորույթների ու ժամանակի պահանջների վրա: Այս ամենը, որը ենթադրում էր հիմնվել կրթված, զարգացած մարդ անհատի վրա, ինչ-որ առումով բնորոշ էր մեծ Եվրոպային առհասարակ, սակայն հատկապես գերմանական միջավայրին: Մենք դեռ կանդրադառնանք գերմանական լուսավորության ծաղկուն շրջանի ազդեցությանը զինվորականության զարգացման վրա:
Սա հենց այն ամենն էր, ինչը պակասում էր պրուսական դպրոցի աղճատված տարբերակ՝ ռուսական-խորհրդային համակարգում և վաղուց կար բրիտանական բանակում: Դրանք արժեքների միասնություն համակարգեր էին, որոնք ձևավորվում էին տասնամյակներով, դժվարին ճանապարհով, և դրանց միակ հաջողության գրավականը կրթությունն է: Կրթված և ինքնուրույն սպան անգլո-սաքսոնական կառավարման համակարգի հիմքն էր, որին հատկապես Բոնապարտից հետո անցնում էր նաև գերմանական դպրոցը: Անձամբ Մոլտկեն գրում էր հետևյալը. «Հրամանատարներից դժբախտագույնը այն մարդն է, ում վերևից կոշտ կառավարում են: Ամեն օր, ամեն ժամ նա վերադասին պետք է բացատրի, հիմնավորի իր մտահղացումները, պլանները, ամեն վայրկյան նրան անհանգստացնում են հեռակապով: Այդ իրավիճակում հրամանատարը կորցնում է վստահությունն իր հանդեպ, որոշում կայացնելու ունակությունն ու համարձակությունը: Նա արդեն չի կարող պատերազմ վարել: Հանդուգն որոշումները կայացնում են միայնակ»[9]:
Այսինքն՝ գերմանական բանակը գիտությամբ էր մոտենում ամեն ինչին, հիանալի կրթում էր իր սպային և թողնում ազատ որոշումներ կայացնել, ովքեր էլ ծնում էին ռազմական գիտությունն ու օպերատիվ արվեստը: Գերմանական և առհասարակ եվրոպական ռազմական գիտությունը փնտրտուքների մեջ էր պատերազմների տեսակների, մարտական բախումների ծավալների ու անունների հարցում: Սակայն ամեն ինչ իր տեղը դրեց տեսականի ու գործնականի միաձույլ քննությունը: 1800-ականների պատերազմներում հստակորեն ձևավորվեց հարված-մարտ-ճակատամարտ-պատերազմ շղթան: Ճակատամարտերն ու պատերազմները մինչև Նապոլեոնի դարաշրջանը բացառիկ շեղումներով շղթայի անփոփոխ բնույթ ունեին: Բոնապարտը մտցրեց պատերազմաշրջան հասկացողությունը, որը որոշակիորեն կիրառվել էր մինչ այդ:
Տեղեկանք. Այս առումով հետաքրքիր զարգացում արձանագրվեց նաև Բոնապարտի ժամանակ և հատկապես հետո: Դաշինքների պատերազմ մարդկությունը տեսել էր նախկինում ևս, սակայն երրորդ սերնդի պատերազմների ժամանակ քանի որ աշխարհը բոլոր իմաստներով մեծացել էր, պատերազմների նախապատրաստությունը բավականին երկար էր տևում՝ դառնալով քաղաքական հակամարտություն: Դրանով արդեն ամբողջացավ բախում-մարտ-ճակատամարտ-պատերազմաշրջան-պատերազմ-հակամարտություն շղթան:
Մոլտկեն դեռ 1864 թ. Շլեզվիգի ու Հոլշտեյնի համար մղված պատերազմում փորձեց ամեն ինչ իդեալական պլանավորել, որ գործողությունները լինեն կայծակնային, արագ, որպեսզի հակառակորդը ուշքի չգա[10]: Ճիշտ է, այս տերմինը դեռ ամրագրված չէր, սակայն գերմանական դասական պլանավորողների համար արագ գործողությունները դարձան նորմ ու մտածելակերպ: Գլխավոր շտաբը կայծակնային գործողությունների մասին էր մտածում նաև մտահոգված լինելով երկու ճակատով պատերազմելու խնդիրներով[11]:
Ամեն դեպքում Մոլտկե ավագը, մեծ քայլ կատարելով դեպի ավելի ազատ ու ճկուն կառավարման համակարգ, Մեծ գլխավոր շտաբով՝ գոնե զորատեսակների ու զորախմբերի մասով, դեռ հիմնականում պահպանում էր կոշտ կառավարման մոդելը:
Փաստացի արագ պատերազմելու ջախջախման մոդելը քայլ առ քայլ մոտենում էր իր կուլմինացիոն տեսությանը՝ կայծակնային պատերազմին, սակայն պատմականորեն ջախջախման պատերազմի մոդելը հասունանում էր դեռ ավելի վաղ: Պրուսական ռազմական դպրոցն այն կատարելագործեց և հստակ կանոններ տվեց:
1870-1871 թթ. ֆրանս-պրուսական պատերազմը լավագույն քննությունն էր գերմանական ռազմագիտական դպրոցի համար: Այս պատերազմում Մոլտկե ավագի ստեղծած ռազմական համակարգը՝ գերմանական ԳՇ-ով, հետախուզությունով, պլանավորումով, մատակարարման ու ապահովման համակարգով, ուղղակի փայլուն աշխատեց: Գերմանական ռազմական մեքենան ուղղակի ժամացույցի նման իրեն դրսևորեց պետությունը պատերազմի նախապատրաստելիս: Անսխալ ու բարձր մակարդակով իրականացվեցին ռազմադիվանագիտական ու քարոզչական աշխատանքը, պետության բոլոր կառույցների նախապատրաստությունը պատերազմին, և մոբիլիզացիան ուղղակի փայլուն ու չտեսնված արագ իրականացվեց: Դրանից հետո ավելի բարձր մակարդակով իրականացվեցին զորքերի խմբավորման ձևավորումը, զորաշարժն ու կենտրոնացումը, ընդ որում՝ գրեթե առանց ժամանակային ընդհատումների: Միս ու արյուն էր ստանում օպերատիվ արվեստը: Մոլտկեն առաջին զորավարն է, որի զորքերը բաժանվեցին տարբեր զորախմբերի, որոնք մեկ միասնական պլանով, ռազմավարական մտահղացմամբ վարում էին առանձին, միմյանց հետ կապ չունեցող ճակատամարտեր[12]:
Մեցի մոտակայքում արդեն Մոլտկեի զորքերը վեց օրում վարեցին երեք առանձին, հաջորդող ճակատամարտեր՝ Կոլոմբեյ-Նուիլյի, Մարս-Լյա-Տուր և Գրավելոտ-Սան-Պրիվա: Ճակատամարտերի տարածքը կազմում էր մոտավորապես 100 կմ: Սա արդեն դասական օպերացիայի օրինակ էր[13]: Այս հաղթանակներից հետո պրուսական բանակը մոտեցավ Սեդան քաղաքին: Մոլտկեն ամեն կերպ ձգտում էր թևանցել ֆրանսիական բանակին: Ի վերջո, գերմանական 3-րդ բանակին հաջողվեց շրջանցել ֆրանսիական բանակին:
Սեդանի ճակատամարտում գերմանական ռազմագիտական դպրոցը փաստացի դասական օպերատիվ արվեստի պրակտիկ հիմքը դրեց: Գերմանական զորախումբը կազմում էր մոտավորապես 200000 (3-րդ և 4-րդ գերմանական բանակները) զորք և ավելի քան 700 հրանոթ, իսկ ֆրանսիական զորախումբը՝ մոտավորապես 130000 զորք և ավելի քան 500 հրանոթ[14]: Սեդան քաղաքի մոտ՝ մոտավորապես մի քանի տասնյակ կիլոմետր ճակատի վրա, բախվեցին երկու օպերատիվ մակարդակի զորախմբեր, և ընդամենը մեկ օրում գերմանական բանակը պարտության մատնեց հակառակորդին: Փաստացի գերմանական երկու առանձին զորախմբեր խորը շրջանցումով (3-րդ պրուսական բանակի 5-րդ և 11-րդ կորպուսները) և փոխհամաձայնեցված հարվածներով գլխովին ջախջախեցին ֆրանսիական բանակին և գերեվարեցին հիմնական զորքերին ու կայսերը[15]: Այս ճակատամարտում կարևոր դեր խաղաց նաև գերմանական հրետանին, երբեմն Սեդանի ճակատամարտը համարվում է նաև այս դարի ամենամեծ հրետանային ճակատամարտը: Սեդանի ճակատամարտը դարձավ օպերատիվ արվեստի առաջին դրսևորումներից մեկը, երբ մշակված օպերացիան, ճիշտ է մեկ օրյա մարտական բախմամբ, սակայն նախապատրաստությունը ընթանում էր ավելի երկար, գրագետ խուսավարմամբ և խիտ հարվածներով, հատկապես հրետանու պարտության մատնեց հակառակորդի խոշոր զորախմբին՝ ապահովելով բացարձակ հաղթանակ: Հաղթանակը նույնիսկ կարելի է համարել ռազմավարական, քանի որ ձեռքբերումները ռազմավարական էին, դրանից հետո ֆրանսիական բանակի դիմադրությունը գրեթե չեզոքացվեց: Մոլտկեն որոշեց օգտվելով ջախջախման հիանալի արդյունքից՝ դիմել հյուծման գործողությունների առանց զորքերին վտանգի ենթարկելու և խուսափեց ավելորդ զոհերից: Այս պատերազմում այլևս մեծ ճակատամարտեր տեղի չունեցան, և շուտով գերմանական միասնական բանակները հայտնվեցին Փարիզի պատերի տակ: Մոլտկեն ռազմաշխարհին տվեց Շտաբի փայլուն աշխատանքը, մեծ զորախմբերի ճիշտ խուսավարումը, փոխհամաձայնեցված գործողությունները և ջախջախման բացառիկ օրինակ: Այս ամենը հենց այն է, ինչը մենք հետո անվանելու ենք ռազմական ՍԻՄՖՈՆԻԱ, այսինքն՝ ներդաշնակ ու փայլուն համաձայնեցված արարներ:
Փաստացի առաջին անգամ կիրառվեցին մի քանի բանակների համաձայնեցված, հաջորդական օպերատիվ-ռազմավարական ռազմագործողություններ, որոնք ունեին կայծակնային արագության բնույթ: Հստակեցվում էր ռազմավարության և նորածին օպերատիվ արվեստի հարաբերությունների հիմքը: Դրանով ռազմավարական մակարդակում հիմք դրվեց գերմանական ռազմագիտական դպրոցի ծնունդ հանդիսացող ապագա Կաններին և կայծակնային պատերազմին: Մոլտկեն գործում էր արագ ու վճռական: Նա առաջին անգամ օպերատիվ-ռազմավարական մակարդակում իրականում կիրառեց առանձին բանակների համատեղ, մեկ մտահղացման մեջ կիրառվող գործողությունները[i]:
Միավորված Գերմանական կայսրությունը հենց գերմանական ռազմական գիտության արգասիքն էր, իսկ արդեն միավորված գերմանական բանակի Մեծ գլխավոր շտաբը այն ուղեղային դարբնոցն էր, որտեղ ծնվում էին ջախջախման պատերազմի նոր կանոնները: Այդ կանոններով գերմանական բանակը հաղթեց Ավստրիային, հաղթեց Ֆրանսիային: Այդ կանոնները մշակվում ու հղկվում էին, ուսումնասիրվում էին աշխարհի բոլոր պատերազմները: Գերմանական ռազմագիտական միտքը ուշի-ուշով հետևում և ուսումնասիրում էր ամերիկյան քաղաքացիական պատերազմը, ռուս-թուրքական պատերազմը, անգլո-բուրական պատերազմը, արդեն գերմանական ռազմագիտական դպրոցի ազդեցությունը կրած ռուս-ճապոնական պատերազմը և այլն: Այդ ուսումնասիրությունների և գերմանական ռազմագիտական մտքի հիմնական ուղղության արգասիքը հանդիսացավ Մեծ ԳՇ-ի նոր ղեկավար Ալֆրեդ ֆոն Շլիֆֆենի «Կաններ» բանաձևը: Հետագայում այն դասագրքային կդառնա աշխարհի շատ զինվորականների համար:
Սակայն տարբեր պատճառներով այստեղ ջախջախման մոդելը տապալվեց, այն վերածվեծ հյուծման, որտեղ որակապես քիչ զիջող, սակայն քանակապես մի քանի անգամ գերազանցող ուժերը, ի վերջո, հաղթանակ տարան: Հյուծման մոդելի համար ևս գերմանական դպրոցը թողել էր մեծ գործեր: Դրանցից ամենահզորը հենց Կլաուզևիցի աշխատությունն էր, որը, բացատրելով քաղաքականության ու պատերազմի կապը, հիանալի ներկայացնում էր, թե ինչ մեծ նշանակություն ունեն մեծ ռեսուրսները: Այս աշխատությունում դեռ բազմիցս կանդրադառնանք հյուծման պատերազմի մոդելին:
[1] Н. А. Троицкий, Маршалы Наполеона. Новая и новейшая история, 1993, №5, стр. 166-178.
[2] С. Л. Печуров, Ю. Н. Судаков, Преобразования тылового обеспечения в ВС США Военно-промышленный курьер, 2004, 44 (61), 17-23 нояб.
[3] A. Campbell, A British Joint General Staff RUSI Journal, 1997, Aug.
[4] Vgl. Marc Habenicht: Die Führungsphilosophie der Bundeswehr (Innere Führung)–Eine Idee zur Menschenführung auch für andere Organisationen?...! Verlag Dr. Kovac, Hamburg 2012, S. 32-38; Marc Habenicht: Die Führungsphilosophie der Bundeswehr (Innere Führung)–Eine Idee zur Menschenführung auch für andere Organisationen?...! Verlag Dr. Kovac, Hamburg 2012, S. 36-44.
[5] К. Деметр, Германский офицерский корпус в обшестве и государстве 1650-1945, М., 2007, стр. 34-88, 95-102.
[6] К. Деметр, Германский офицерский корпус в обшестве и государстве 1650-1945, М., 2007, стр. 123-125.
[7] Н. А Власов, Гельмут фон Мольтке, Полководец индустриальной эпохи, СПб, 2011, стр. 135.
[8] Overcoming Bureaucracy: The Idea of Auftragstaktik, http://www.projectanticipation.org/index.php?option
[9] А. А Кокошин, Исторические корни Блицкрига: [немецкое военное искусство периода II-ой Мировой войны] Вопросы истории, 1968, №5, стр. 3-29.
[10] H. A. Власов Гельмут фон Мольтке, Полководец индустриальной эпохи, СПб, 2011, стр. 45.
[11] F. Waitl, The True Strategy of Blitzkrieg, www.militaryhistoryonline.corn.wwii.
[12] Г. Иссерсон, Эволюция оперативного искусства, Второе дополненное издание, М., 1937, стр. 23.
[13] Г. Иссерсон, Эволюция оперативного искусства, Второе дополненное издание, М., 1937, стр. 25.
[14] Howard, M. (1961), The Franco-Prussian War: The German Invasion of France 1870-1871, London: Rupert Hart-Davis, pp. 146-178; Clodfelter, M. (2017). Warfare and Armed Conflicts: A Statistical Encyclopedia of Casualty and Other Figures, 1492-2015 (4th ed.), Jefferson, North Carolina: McFarland, pp. 156-185.
[15] Лависс и Рамбо, История XIX Века, том 6, М., 1938, стр. 351.
[i] Առհասարակ առանձին զորախմբերի միասնական գործելու հարցը, որը կազմում էր նորածին օպերատիվ արվեստի հիմքերից մեկը, ռազմարվեստում հասունանում էր դանդաղ: Այս կերպ փորձել էին կռվել դեռ հին աշխարհում, մասնավորապես նման քայլերի էին դիմում հռոմեական զորավարները, սակայն քիչ թե շատ ռազմարվեստի ծնունդին մոտիկ ժամանակներում նման օրինակներ էին երևում 18-րդ դարի վերջին ռուս-թուրքական պատերազմների, Սուվորովի Շվեյցարական արշավանքի, հատկապես Բոնապարտյան պատերազմների ժամանակ: Ֆոն Մոլտկե ավագը այս ամենը հասցրեց ծայրահեղության՝ գրեթե ոչնչացնելով ժամանակի դադարները: Սրանով գերմանական ռազմագիտական դպրոցի հիմնադիրներից մեկը ժամանակի հանգամանքը դարձրեց առանցքային: Հետագայում մենք դեռ շատ կտեսնենք, թե ինչպես է գերմանական դպրոցը հստակ ու որակյալ գործողությունների կրճատման հաշվին հաղթանակում: Ժամանակի կրճատումը ռազմարվեստում կդառնա առանցքային խնդիր: Հետագայում այս երևույթը արդեն լիովին դրսևորվեց ռուս-ճապոնական պատերազմի ժամանակ: Մուկդենյան ճակատամարտում ճապոնական հինգ և ռուսական երեք բանակները բախվեցին ավելի քան 100 կմ ճակատի վրա, որի արդյունքում ռուսական բանակը պարտություն կրեց և նահանջեց մոտավորապես 100 կմ: Այս օրինակներից հետո բնականաբար ավելացան այն տեսաբանները, որոնք խոսում էին օպերատիվ զորախմբերի ռազմարվեստի մասին:
Շարունակելի...
Արծրուն Հովհաննիսյան
Հատվածներ Ռազմարվեստ աշխատության
Հատոր երկրորդ
Ցամաքային ճեղքում գրքից։
Առաջին մասը կարող եք ընթերցել այստեղ:
Վերջին՝ երրորդ մասը կարող եք ընթերցել այստեղ: