Աշխարհի հնագույն քրիստոնեական համայնքներից մեկը կանգնած է ցեղասպանության առջև. Որտեղ է Բայդենը. Washington Times
Աշխարհի հնագույն քրիստոնեական համայնքներից մեկը ոչնչացվում է. դժվար է պատկերացնել, որ այս սարսափելի ճշմարտությունը տեղի է ունենում 21-րդ դարում, բայց դա հենց այն իրավիճակն է, որը տեղի է ունենում հենց հիմա Լեռնային Ղարաբաղում՝ փոքր, դեպի ծով ելք չունեցող տարածաշրջանում Ադրբեջանի և Հայաստանի միջև, գրում է Washington Times-ը։
«Մենք իրական ժամանակում ականատես ենք Լեռնային Ղարաբաղում էթնիկ զտումների, որոնք իրականացվում են Ադրբեջանի բռնապետության և նրա գործընկերների կողմից», - ասել է հալածանքների հսկողություն իրականացնող Christian Solidarity International կազմակերպության միջազգային հաղորդակցության ղեկավար Ջոել Վելդքամպը: Վելդկամպը և նրա կազմակերպությունը ճգնաժամի առաջնագծում էին` ամիսներ շարունակ զգուշացնելով, որ պոտենցիալ ցեղասպանություն է հասունանում և Արևմուտքին կոչ անելով վճռական քայլեր ձեռնարկել:
Ցավոք, փոխարենը, Միացյալ Նահանգները և այլ երկրներ աննպատակ հետևում էին, թե ինչպես է Ադրբեջանն անխափան քայլում դեպի 120,000 էթնիկ հայեր բնակվող տարածաշրջանի լիակատար գերիշխանություն, պատմական տարածք՝ աշխարհի հնագույն քրիստոնեական եկեղեցիներով և ժառանգությամբ:
Նման իրավիճակներում կան որոշիչ պահեր, որոնք տագնապ են առաջացնում, բայց այս ճչացող կոչերը հիմնականում անուշադրության են մատնվում գաղջ միջազգային հանրության կողմից:
Դեկտեմբերին այս տագնապալի պահերից մեկը Ադրբեջանի կողմից Լաչինի միջանցքի միտումնավոր շրջափակումն էր, որը Հայաստանը Լեռնային Ղարաբաղի հետ կապող միակ ճանապարհը։
Արդյունքում շրջանի հայ բնակիչները մնացել են առանց սննդի, ռեսուրսների, էլեկտրաէներգիայի, առաջին անհրաժեշտության տրանսպորտի և այլ ապրանքների։ Տեղի բնակիչները, քաղաքական առաջնորդները և իրավապաշտպանները աղաչում էին աշխարհին ուշադրություն դարձնել, սակայն արձագանքը հարաբերական լռությունն էր:
Այդ շրջափակումն ավարտվեց անցած շաբաթ մահացու հարձակումով, որը ստիպեց Լեռնային Ղարաբաղին լուծարել իր կառավարությունը, իսկ հազարավոր բնակիչներ խուճապահար շտապում էին հավաքելու այն, ինչ կարող էին վերցնել և փախչել տարածաշրջանից, որը դարեր շարունակ տուն են կոչել:
«Մարդիկ հեռանում են ոչ թե այն պատճառով, որ ցանկանում են, այլ այն պատճառով, որ Ադրբեջանը թույլ չի տալիս նրանց վերադառնալ իրենց տները կամ անցնել պաշարման գծերով, և հրաժարվում է երաշխավորել նրանց անվտանգությունը», - բացատրել է Վելդկամպը՝ հավելելով. «Սա դե ֆակտո արտաքսում է»:
Լեռնային Ղարաբաղում ապրող հայերի համար ստեղծված իրավիճակի սարսափը գրեթե աներևակայելի է: Նոնա Պողոսյանը CNN-ին պատմել է, որ երկուշաբթի ինքն ու իր ընտանիքը գնահատել են իրենց տունը, որպեսզի տեսնեն, թե ինչ է տեղավորվում ճամպրուկների մեջ, երբ պատրաստվում էին փախչել:
«Նրանք լացում էին յուրաքանչյուր խաղալիքի համար», - պատմում է Նոնան իր 9-ամյա երկվորյակների մասին, որոնք պետք է որոշեն, թե ինչ թողնեն իրենց հետևում, երբ հեռանան տնից և իրենց իմացած կյանքից:
Վերա Պետրոսյան անունով 70-ամյա ուսուցչուհին երեքշաբթի Reuters-ին ասել է, որ քաոսի մեջ տեսել է կրակոցներ, սով և սարսափ: «Ես ամեն ինչ թողել եմ հետևում. Ես չգիտեմ, թե ինչ է ինձ սպասում։ Ես ոչինչ չունեմ. Ես ոչինչ չեմ ուզում»,- ասել է Պետրոսյանը։ «Ես չէի ցանկանա, որ ինչ-որ մեկը տեսներ այն, ինչ ես տեսա»:
Ավելի քան 200 մարդ է զոհվել անցյալ շաբաթ ադրբեջանական հարձակման ժամանակ՝ ընտանիքներին թողնելով մեկ այլ սարսափելի առեղծված՝ ինչպես հարգել մահացածների հիշատակը:
«Ադրբեջանական հարձակման հետևանքով իրենց հարազատներին կորցրած ընտանիքները կանգնած են սարսափելի ընտրության առաջ՝ արդյոք նրանք պետք է թաղեն նրանց իրենց հայրենիքում, որտեղ նրանք այլևս չեն կարողանա գերեզմաններ այցելել առաջիկա օրերին տեղահանվելուց հետո և որտեղ կարող են պղծվել իրենց հարազատների գերեզմանները ադրբեջանական ուժերի կողմից, թե՞ նրանք պետք է փորձեն դրանք սառնարանների մեջ հասցնել Հայաստան՝ հուղարկավորելու համար, մեծ գումարի դիմաց»։ Վելդքամպը նշում է. «Լեռնային Ղարաբաղի հազարամյա հայկական գերեզմաններն ու եկեղեցիները, բնականաբար, ամենևին չեն կարող անվտանգ լինել»:
Նրա եզրակացությունը, որ սա «սև օր է», չի կարելի գերագնահատել։ Եվ այնուամենայնիվ, որտե՞ղ է Արևմուտքը: Ինչո՞ւ է Բայդենի վարչակազմն այդքան ցավալիորեն լռում այս հարցում: Իրոք, պաշտոնյաներն այժմ այցելում են Հայաստան, սակայն քննադատներն ասում են, որ դա ըստ էության շատ քիչ է, շատ ուշ:
Լաչինի միջանցքը դեկտեմբերից արգելափակված է, ընդ որում իրավիճակը օրեցօր ավելի է վատթարացել։ Բացի այդ, 2020-ի մարտերը օգնեցին հիմք ստեղծել ներկայիս ճգնաժամի համար, քանի որ Ադրբեջանի այդ հարձակումները նույնպես մեծ միջազգային արձագանք չեն առաջացրել։
ԱՄՆ-ն, անկասկած, դանդաղել է քայլեր ձեռնարկելու հարցում՝ ի թիվս այլ կենսունակ գործողությունների, դեռևս չի քննարկում Ադրբեջանին ռազմական օգնության դադարեցումը: Որոշ քննադատներ ցանկանում են, որ Բայդենի վարչակազմը Լեռնային Ղարաբաղում իրավիճակն անվանի այն, ինչ կա՝ ցեղասպանություն:
Ըստ ՄԱԿ-ի, բառը սահմանվում է որպես «գործողություններ, որոնք կատարվել են ազգային, էթնիկ, ռասայական կամ կրոնական խմբին ամբողջությամբ կամ մասնակի ոչնչացնելու մտադրությամբ»:
Կոնկրետ գործողությունները ներառում են. մտավոր վնաս պատճառելը կամ «լուրջ մարմնական վնասվածքը», խմբի դեմ միջոցներ ձեռնարկելը, որոնք ուղղված են «ֆիզիկական ամբողջությամբ կամ մասնակի ոչնչացմանը», միջոցներ ձեռնարկել՝ ուղղված խմբում երեխայի ծննդաբերությունը դադարեցնելու կամ կանխելուն կամ խմբի երեխաներին այլ խումբ տեղափոխելուն։
«Ցեղասպանություն» սահմանման շուրջ կարելի է բանավիճել ամբողջ օրը, բայց մնում է մեկ անհարմար ճշմարտություն. Եթե ԱՄՆ-ն և արևմտյան այլ երկրներ ցուցաբերեին ուժեղ առաջնորդություն, Լեռնային Ղարաբաղի ճգնաժամը կհասնե՞ր նման կետի:
Վատ ակտորները սարսափելի արարքներ են կատարում, երբ գիտեն, որ բարի ուժերը շեղված են, հետաքրքրված չեն կամ չեն ցանկանում կանգնեցնել իրենց: Եվ սա այն ողբերգությունն է, որին մենք բախվում են հենց հիմա։ Վելդկամպը զգուշացնում է, որ Հայաստանին սպառնացող վտանգը հեռու է ավարտից։
Թուրքիայի նախագահ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանը սեպտեմբերի 25-ին այցելել է Ադրբեջան և բացահայտ գովաբանել ներխուժումը։ Հիշենք, որ Օսմանյան կայսրությունն էր, որ պատասխանատու էր Հայոց ցեղասպանության համար, զանգվածային տեղահանության և սպանությունների արշավ, որը սպանեց մինչև 1 միլիոն հայերի: Թուրքիան, մի երկիր է, որը չի ճանաչում իր անցյալի սարսափները, այժմ բացահայտորեն գովաբանում է հայերի դեմ ուղղված հերթական սարսափը:
ԱՄՆ-ն և արևմտյան այլ երկրներ ամիսներ առաջ պետք է առաջնորդություն վերցնեին, բայց դա չարեցին։ Եթե այս ճգնաժամը հնարավորություն լիներ նախազգուշացնելու կլիմայի փոփոխության մասին, դասախոսություն կարդալու ինչ-որ տարօրինակ սոցիալական խնդրի մասին, որը քչերին է հետաքրքրում, կամ հետամուտ լիներ մեկ այլ աննշան ընտանի կենդանիների նախագծին, ապա աշխարհը, անկասկած, կիմանար տեղի ունեցողի բոլոր մանրամասները:
Ցավոք սրտի, անտեղյակությունն ու շփոթությունը շատ են, իսկ չարությունը, ինչպես միշտ, առիթը բաց չի թողնում»։