ԵԱՏՄ տնտեսությունների արդիականացումը, կոոպերացիայի և մրցունակության բարձրացումը անդամ երկրների արտադրության ծավալների ավելացման առանցքային գործոններն են. Սաֆարյան
Առաջատար տնտեսագետների աշխատանքային խմբերի, պրոֆեսոր Աշոտ Թավադյանի և պրոֆեսոր Թաթուլ Մանասերյանի ուժերով Եվրասիական փորձագիտական ակումբը արդեն վեցերորդ անգամ անցկացրել է տնտեսական հետազոտություններ, որոնց արդյունքները կհրապարակվեն այսօրվա Երևան-Մոսկվա հեռուստակամուրջի շրջանակներում: Այս մասին հայտարարել Է Եվրասիական փորձագիտական ակումբի համակարգող, քաղաքական վերլուծաբան Արամ Սաֆարյանը։
"Իր ուսումնասիրության արդյունքում պրոֆեսոր Թ. Մանասերյանը կարծում է, որ 2020 թ. կհիշվի ոչ միայն տնտեսության անկմամբ, այլև հակասական միտումներով ու իրադարձություններով, որոնց դասերը պետք է հաշվի առնել հեռանկարային զարգացման ծրագրեր մշակելիս: Նա արդարացիորեն կարծում է, որ ամենամեծ կորուստները մեր երկիրը կրել է արցախյան վերջին պատերազմի ընթացքում։ Սրընթաց նվազել են դեպի տարածաշրջան ուղղվող ներդրումները։ Ռազմական ծախսերի բացասական հետևանքները Հայաստանի տնտեսության վրա կազդեն դեռ երկար տարիներ, իսկ բանակի վերազինման համար մեծ ֆինանսական միջոցներ են պահանջվելու։ Կորոնավիրուսային համաճարակի պայմաններում նույնիսկ առանց պատերազմի նկատելի էր զգալի դանդաղում, իսկ որոշ ոլորտներում ՝ լիակատար անկում։ Ի հավելումն, ըստ Մանասերյանի, այս գործընթացի վրա ազդել է տնտեսության կառավարման և վարվող սոցիալ-տնտեսական քաղաքականության անարդյունավետությունը", - նշեց Սաֆարյանը։
2020թ. - ին 2019թ.-ի համեմատ գրանցվել է արդյունաբերական արտադրության 0.9% - անոց անկում։ Հատկանշական է, որ նախորդ տարվա համեմատ հանքարդյունաբերությունը տարեկան կտրվածքով ցույց է տվել 11.6% աճ։ Ընդ որում, մշակող արդյունաբերությունը կրճատվել է 3.9% - ով, իսկ էլեկտրա-և գազամատակարարման ոլորտում գրանցվել է 0.1% աճ։ Սակայն, ընդհանուր առմամբ, տնտեսական ակտիվության ինդեքսը նվազել է 7.5% - ով, ինչը պայմանավորված է ծառայությունների և շինարարության ոլորտում տարվա ընթացքում արձանագրված զգալի անկմամբ ։ "Հայաստանի Հանրապետության սպառողական գների ինդեքսը 2021 թ." հաշվետվության համաձայն, առկա է առաջին անհրաժեշտության մի շարք պարենային ապրանքների էական թանկացում: Ընդհանուր առմամբ, այս տարվա հունվարին սննդամթերքի, սպիրտային և ծխախոտային արտադրանքի գներն աճել են 6.8% – ով, ոչ պարենային ապրանքներինը ' 5.5% - ով: Արժեզրկվեց հայկական դրամը։ Հունվարի վերջի տվյալներով գնաճը կազմել է 8.8% ։ Աշխատանքային խմբի գնահատմամբ ՝ գործազրկությունը (ավելի քան 20%) մեր երկրում ավելացել է ոչ միայն ներքին տնտեսական վիճակի վատթարացման եւ պատերազմի ծանր հետեւանքների, այլեւ լոկդաունի հետեւանքով, ինչպես նաեւ ավելի քան 200 հազար մեր աշխատանքային միգրանտների Ռուսաստան եւ այլ երկրներ մեկնելու անհնարինության պատճառով: Հարկ է հիշեցնել, որ 2021 թ.առաջին եռամսյակում ճանապարհների մասնակի բացման արդյունքում իրավիճակը ձգտում է աստիճանական կարգավորման։ Կառավարությունը ստացել է նոր փոխառություններ և Հայաստանի պարտքը ներկայումս կազմում է 7 մլրդ 968.5 մլն ԱՄՆ դոլար ՝ մեկ տարվա ընթացքում ավելանալով 647.2 մլն դոլարով։
Հատկանշական է, որ գյուղատնտեսության ոլորտում գրանցվել է 1.4% աճ, բուսաբուծության ոլորտում աճը կազմել է 2.3%, անասնաբուծությունը ' 0.6%: 2021 թվականին նախատեսվում է գյուղատնտեսական մշակաբույսերի ապահովագրության մակարդակը հասցնել 11-ի ՝ ներառելով Հայաստանի բոլոր մարզերը։ Առաջընթաց կա անասնապահության որակի բարձրացման ծրագրի շրջանակներում։ Դա հաստատում է Եվրասիական փորձագիտական ակումբի կանխատեսումը, որ եվրասիական ինտեգրման ոլորտում դեռեւս զարգացման չօգտագործված ներուժ կա, եւ պետությունը կարող է հաջողության հասնել այդ ոլորտում ներդրումներ անելու դեպքում:
Մանրածախ առևտուրը Հայաստանում նվազել է 16.6% - ով։ Սա ԵԱՏՄ-ում երկրորդ ցուցանիշն է։ Գյուղատնտեսության աճն ավելի քան 2.3% — ով ավելի բարձր է, քան միջին ԵԱՏՄ-ում։ Ընդհանրապես, պետք է նկատի ունենալ, որ ԵԱՏՄ բոլոր երկրներում գյուղատնտեսության ոլորտում լուրջ աճ է նկատվում, և դա պարենային անվտանգության ապահովման ակնհայտ ցուցանիշ է։ Ընդ որում, հարկ է հաշվի առնել, որ կորոնավիրուսի պանդեմիան ընդհանուր առմամբ բացասաբար է անդրադարձել ԵԱՏՄ բոլոր երկրների տնտեսությունների վրա: Մեր փորձագետների գնահատմամբ ՝ ընդհանուր առմամբ ԵԱՏՄ երկրները դիմացել են ճգնաժամին և դուրս են գալիս դրանից նվազագույն կորուստներով։ Այս տարի սպասվում է, որ Ռուսաստանի տնտեսությունը ցույց կտա աշխույժ վերականգնողական աճ։ Տնտեսական ակտիվությունը նկատելի է նաև այն ակնհայտ միտումով, որ Ռուսաստանում կրկին ավելացել է օտարերկրյա աշխատուժի պահանջարկը ։
Հայկական արտահանումը Ռուսաստան կրճատվել է 11% - ով, թեեւ ընդհանուր առմամբ այն կրճատվել է 5.2% - ով, իսկ ներմուծումը նվազել է 15.9% - ով: Հստակ հետևություն է նկատվում, որ անհրաժեշտ է կենտրոնանալ ԵԱՏՄ ուղղությամբ արտահանման ծավալների ավելացման վրա։ Ինչ վերաբերում է ԵՏՄ-ում Հայաստանի առևտրաշրջանառության ծավալներին, ապա դրանք նվազել են։ 2020 - ին համախառն արտահանումը կրճատվել է 3.9% - ով ։ ԵԱՏՄ երկրների ուղղությամբ արտահանման անկումը կազմել է 8.3%:
"Պրոֆեսոր Աշոտ Թավադյանի ուսումնասիրությունները վկայում են, որ նույնիսկ այս պայմաններում Բելառուս արտահանումն աճել է 18.7% – ով, իսկ Ղազախստան ՝ 19.3% - ով։ Անցյալ տարի Ռուսաստան արտահանման երկարատեւ եւ կայուն աճից հետո այդ ցուցանիշը նվազել է 9 տոկոսով։ Արդեն երկրորդ տարին է ՝ նվազում է թեթև արդյունաբերության արտադրանքի արտահանման ծավալը։ 2020թ. այս ճյուղը նվազել է 5.2% - ով ՝ ցույց տալով 131 մլն դոլարի ծավալ, մինչդեռ վերածնվող թեթև արդյունաբերությունը կարող էր դառնալ Հայաստանի տնտեսական աճն ապահովող Լոկոմոտիվ։ Կարելի է կանխատեսել, որ 2021-2022 թթ. տեքստիլ և տրիկոտաժի արտահանման վերականգնողական աճ կգրանցվի։ Կարեւորությունը այդ ոլորտներում այն է, որ նրանք ապահովում են մեծ թվով աշխատատեղեր. Սննդամթերքի արտադրության և արտահանման ոլորտում գրանցվել է աճ. ձկան արտահանումն աճել է 84.7% - ով, բանջարեղենի արտահանման աճը կազմել է 19.4%, վերամշակված բանջարեղենային արտադրանքի աճը '28%, ձու և կաթնամթերք' 47.3%", – նշում է Սաֆարյանը:
Պրոֆեսոր Թավադյանի խումբը պնդում է, որ նման դինամիկա նկատվում է նաև ներմուծման ոլորտում ։ 2020թ. ներմուծումը կրճատվել է 17.7% - ով ։ Չնայած դրան ՝ 2020 թվականին Բելառուսից ներկրումն աճել է 18 տոկոսով, իսկ Ղազախստանից ՝ 110.8 տոկոսով ։ 0.7% - ով կրճատվել է ներմուծումը Ռուսաստանից։ Ներմուծման հիմնական հոդված հանդիսացող վառելիքի ներկրման ծավալների նվազումը կազմել է 6.8%: Հետազոտողները կանխատեսում են արտահանման եւ ներմուծման վերականգնման աճ 2021 թ. երկրորդ կիսամյակում: Թավադյանը վստահ է, որ Հայաստանի անդամակցությունը ԵԱՏՄ-ին նոր նշանակություն է ձեռք բերում և պետք է օգտվել ինտեգրման բոլոր հնարավորություններից, հատկապես ՝ պատրաստի արտադրանքի արտահանման ծավալների էական ավելացման համար:
Սաֆարյանի խոսքով, Հայաստանի առջեւ մի քանի խնդիր կա. էապես բարելավել առեւտրի բացասական հաշվեկշռի վիճակը, ավելացնել արտահանման հարաբերակցության աճը ՀՆԱ-ի նկատմամբ, դիվերսիֆիկացնել արտահանումը եւ խթանել պատրաստի արտադրանքի ծավալների աճը: Այդ խնդիրները կարելի է լուծել ԵՏՄ շրջանակներում ՝ դրանով իսկ նպաստելով Հայաստանի տնտեսության մրցունակության բարձրացմանը։
"Պանդեմիայի և վերջին պատերազմի արդյունքների պայմաններում առանձնահատուկ նշանակություն է ձեռք բերում Հայաստանի ապրանքաշրջանառության աճը, որին կարելի է հասնել ԵԱՏՄ շրջանակներում ապրանքների, ծառայությունների, կապիտալի և աշխատանքային ռեսուրսների միասնական շուկայի լիարժեք ձևավորման արդյունքում ։ Շատ կարեւոր է, որ այդ չորս ազատությունները գործեն առանց սահմանափակումների եւ բացառումների", - նշում է փորձագետը ։
Եվրասիական փորձագիտական ակումբի անդամ տնտեսագետները համոզված են, որ անհրաժեշտ է անշեղորեն կիրառել ԵԱՏՄ պայմանագրի բոլոր դրույթները, մասնավորապես, կոոպերացիայի, մրցունակության բարձրացման և տնտեսական հարաբերություններում թափանցիկության մակարդակի վերաբերյալ:
Անհրաժեշտ է նաև ավելացնել գիտական ներուժի օգտագործման և փորձագետների մշտական մասնակցության ծավալները։ Միության տնտեսությունների արդիականացումը, կոոպերացիայի և մրցունակության մակարդակի բարձրացումը միության անդամ երկրների արտադրության ծավալների ավելացման առանցքային գործոններն են։ Ինտեգրման գործում անընդհատ բարձրանում է տրանսպորտային և տարանցիկ ներուժի օգտագործման նշանակությունը։ Ռուսաստանը և ԵԱՏՄ մյուս երկրները աճող հետաքրքրություն են ցուցաբերում երկաթուղային և ավտոմոբիլային տրանսպորտային միջանցքների, ինչպես նաև բոլոր առևտրատնտեսական ուղղություններով էլեկտրացանցերի օգտագործման նկատմամբ: