Առաջին լրատվական»-ի զրուցակիցն է Արցախի ԱԺ նախկին նախագահ Արթուր Թովմասյանը

 

 

-Գիտեք, որ առողջական խնդիրներ կային, հիմա լուծվել են խնդիրները, և, ինչպես խոստացել էի ձեզ տալ առաջին հարցազրույցը, պահել եմ պայմանավորվածությունը…

 

 

Արցախի Հանրապետության ԱԺ-ն Արցախի ժողովրդի քվե ստացած միակ, ընդգծում եմ, միակ լեգիտիմ կառույցն է, որը պետք է շարունակի իր աշխատանքները իրավական, քաղաքական, մարդասիրական և լրատվական ուղղություններում: Այսօր մենք չենք կարող ընդունել օրենքի նախագծեր, քանի որ Արցախի կառավարությունը չի աշխատում, բայց մեզ ընտրած հասարակությունը սպասելիքներ և պահանջներ ունի մեզնից:

 

Այո, մենք պետք է նիստ գումարենք, բայց մարդիկ չեն պատկերացնում, թե նախապaտրաստական աշխատանքների համար ինչ է հարկավոր, մինիմալ պահանջներ կան: Բայց այս մասին չեմ ուզում խոսել, ուզում եմ ասել, որ Արցախի Հանրապետության ԱԺ պատգամավորները երկու ճանապարհ ունեն հայտարարությունների և որոշումներ ընդունելու մասով: Առաջին ճանապարհը ուռա-հայրենասիրության ճանապարհն է, երկրորդը՝ ներկա իրողություններին համապատասխան ճանապարհն է: Ես հորդորել եմ մեր պատգամավորներին, որ ուռա-հայրենասիրության ճանապարհն այսօր ընդունելի չէ, որովհետև մենք այսօր կարող են վնասել դրանով ոչ միայն ՀՀ-ին, այլ նաև արցախահայությանը:

 

Մենք չենք կարող ինքնալուծարվել՝ ի տարբերություն կառավարությանը: Արցախի նախագահը կարող է լուծարել կառավարությունը մինչև հունվարի մեկը, բայց չի կարող լուծարել Աժ-ն, ըստ Արցախի Հանրապետության սահմանադրության՝ մենք ինքնալուծարման իրավունք չունենք:

 

–Դուք ասում եք, թե  միակ լեգիտիմ կառույցն է Արցախի ԱԺ-ն, բայց բազմիցս քննադատվեց, որ  Սամվել Շահրամանյանին 22 պատգամավորների կողմից նախագահ ընտրելուց հետո այդ կառույցը լեգիտիմ չէ: Արցախահայությունը հենց մեղադրում է այդ ընտրության մեջ Արցախի 22 պատգամավորներին:

 

-Առաջին հերթին մեկ թեկնածու կար: Ես Սամվել Շահրամյանին շատ մոտիկից չեմ ճանաչում, բայց նա միակ թեկնածուն է, որի անցյալն ուսումնասիրել եմ, նա թալանի մասնակից չէ, քչով բավարարվող մարդ է, անտիռետինգ ունեցող մարդ է…

 

 

–Իսկ Արցախի Հանրապետությունն առանց նախագահ մնա՞ր…

 

 

–Իմ հրաժարականի պատճառը հիվանդությունն էր: Մի մասը գալիս էր, ասում՝ պետք է գնանք Հաակարի կամուրջ, ասում եմ՝ ճիշտ եք ասում, մյուսը գալիս էր, ասում՝ չպետք է գնանք, ասում էի՝ դու էլ ես ճիշտ ասում, ամեն մարդ իր աշխատանքով չէր զբաղված…

 

–Այսինքն՝ Արցախը կորցրին, որովհետև ամեն մարդ իր գործով չէր զբաղվա՞ծ;

 

-Արցախը մենք կորցրին 2020թվականի նոյեմբերին…
 

 

 

–Դեռ մենք մեր գործերն անենք: Կքննարկենք, եթե մեծամասնությունը այդպես գտավ, թող անեն: Բայց մենք դեռ շատ հարցեր ունենք, որոնց պատասխաններն այս պահին չունենք:

 

 

-Ո՜չ, մինչև 2025-ի մայիսի 21-ը Արցախի Հանրապետության ԱԺ-ն չի կարող լուծարվել:

 

 

-Ինչպես նշեցի, Արցախի ժողովուրդը վերադարձի իրավունքը, կորցրած գույքի իրավունքը, մշակութային ժառանգության պահպանության հարցերը պետք է բարձրաձայնել: Հայաստանում շատ լավ էր աշխատում Եղիշե Կիրակոսյանի խումբը, նրանք աշխատանքներ են իրականացնում մշակութային ժառանգության պահպանման ուղղությամբ և ոչ միայն:

 

Մենք պետք է ՀՀ Աժ մեր գործընկերների հետ հանդիպենք, մշտական հանձնաժողովների նախագահների հետ պետք է քննարկումներ ունենանք: Հիմա ԱԺ նախագահի պաշտոնակատարը ԱԺ փոխնախագահն է: 2020 թվականի 44-օրյա պատերազմի արդյունքում ՀՀ-ում մինչև  վերջին բռնի տեղահանումը ՀՀ-ում, բնակվում էր 21.000 արցախահայություն:

 

Նրանց երեխաների ուսման վարձերը փոխհատուցվում էր Արցախի Հանրապետության պետական բյուջեից: Այսօր այդ հարցը դեռևս լուծված չի՝ ի տարբերություն 2023 թվականի սեպտեմբերի վերջի տեղահանվածների: Սա պետք է մտահոգի՞ մեր պատգամավորներին, թե ոչ: Այո, գտնում եմ, որ պետք է մտահոգի: Այդ նույն խավին Արցախի պետական բյուջեից յուրաքանչյուր անձին 40.000-ական դրամ բնակվարձի համար:

 

Վերջին անգամ այդ վճարը կատարվել է 2023-ի մայիսին, որն այժմ ընդգրկված չէ ՀՀ 40+10 ծրագրի մեջ: Միասնական, այս 130.000 բռնի տեղահանվածներն իրավունք ունեն կորցրած գույքի փոխհատուցման: Մոտ երկու տասնյակ հազար մեր հայրենակիցներ արդեն ՀՀ-ում չեն, սա 2020-ից տեղահանվածներն են ավելացած նաև վերջինը: Արցախի Հանրապետության պետական բյուջեի հաշվին ծրագիր կար, որով զոհվածի ընտանիքը բնակարան էր ձեռք բերում ՀՀ-ում: Դրանք  2023-ին բռնի տեղահանվածներն էին, որոնց երեխաները Եռաբլուրում էին և իրենք ցանկանում էին Հայաստանում ապրել:

 

Այդպիսի ընտանիքները 200-ն էին: Մի մասը ստացել էր սերտեֆիկատ և իրացրել այն, մյուսը մասը՝ դեռ ոչ, թեև քիչ մասն է մնացել: Եվ պարզ չէ ծրագրի իրականացման ճակատագիրը: Ավելին, բանկերն արդեն իսկ ահազանգում են այդ ընտանիքներին ամսական մայր գումարի և տոկոսադրույքների վճարման համար, որը նախկինում վճարվում էր Արցախի պետական բյուջեի հաշվին:

 

Բռնի տեղահանված արցախահայերի թոշակառուների հարցը պետք է մտահոգի՞, թե ոչ, 100.000-ական դրամները մի քանի հազար մարդ չի ստացել և այլ հարցեր, որոնք պե՞տք է մտահոգեն Արցախի պատգամավորներին, թե ոչ… իհարկե պետք է մտահոգեն։

 

–Արդյոք փորձել եք այս հարցերը ներկայացնել ՀՀ իշխանությունների՞ն:

 

-Հիմա բարձրաձայնում եմ, ես համոզված եմ, որ նրանք ընթերցելու են: Նորից եմ ասում, բազմաթիվ հարցեր կան, և հարցերը միայն քաղաքական չեն: Արցախահայության 97 տոկոսն արդեն սկսել է ծանր պայմաններում հայտնվել, և պատճառներից մեկը բնակարանների վարձերի բարձրացումն է, և սա է պատճառը, որ մեր հայրենակիցներից շատերը թողնում-գնում են Ռուսաստան, եվրոպական երկրներ: Նրանց թիվը անցել է 10 հազարից: Եվրոպական երկրներ, իհարկե, գնում է ունևորները: Թեև ես համոզված չեմ, որ նրանք կարող են երկար մնալ Ռուսաստանում:

 

 

Արցախի ժողովրդի 97 տոկոսը դրա հետ կապ չունի, 3 տոկոսը կարող է կապ ունենալ դրա հետ։ Հայաստանն ունի դատարան, եթե մարդիկ թալանել են պետական բյուջեն, ամոթ նրանց, և կոպեկ առ կոպեկ պետք է վերադարձնեն, այլապես վատ է լինելու այդ մարդկանց ճակատագիրը, քանի որ ժողովուրդը պոռթկալու է: Խոսքը միայն Հայաստանի մասին չէ, Արցախի դատախազությունում էլ կային քրեական գործեր, թող դրանով էլ զբաղվեն:

 

 

Այո, որովհետև Ազգային ժողովը լուծարված չէ, և չի կարող ինքնալուծարվել: Կան բազմաթիվ չլուծված հարցեր. վերադարձի իրավունքի, կորցրած գույքի, մշակութային ժառանգության պահպանման հարցերի մասով ո՞վ պետք է բարձրաձայնի, եթե ոչ Արցախի ԱԺ-ն:

 

 

Ես ձեզնից մի քիչ եմ ավել տեղեկացված, գիտեմ, որ հեռախոսազանգերով կապվում են իրենց ընտանիքների հետ, խոշտանգումների մասին որևէ բան չեն ասել:

 

 

Վերադարձի իրավունքի մասին մենք պետք է բարձրաձայնենք: Եթե միջազգային երաշխիքներ լինեն, կուսումնասիրենք, հետո կասենք՝ կվերադառնան, թե ոչ: Բայց առանց միջազգային երաշխիքների՝ այնտեղ վտանգված է որևէ քաղաքացու ապրելու և կյանքի իրավունքը:

 

 

30 տարի առաջ էլ մենք էինք գտնում, որ հասել ենք մեր նպատակներին:

 

 

Մեկ բառով ասեմ՝ ոչ: Նույնիսկ, որ այստեղ հավաքվել են, ինչ չեն հրավիրել: