Մարդկանց իրավունքները շարունակաբար խախտող պրակտիկա սոցիալական ապահովության համակարգում․ ՄԻՊ-ն ահազանգում է
Սոցիալական ապահովության համակարգում ոչ պատշաճ (թերի) վարչարարության հետևանքով շարունակաբար խախտվում են մարդկանց իրավունքները: Սա տարիների անթույլատրելի պրակտիկայի արդյունք է և ունի համակարգային բնույթ, հայտնում են ՄԱրդու իրավուքների պաշտպանի գրասենյակից։
Անձի պատշաճ վարչարարության սահմանադրական իրավունքի անխոչընդոտ իրացումն ունի կարևոր նշանակություն ոչ միայն հենց այդ իրավունքի, այլև մարդու մյուս իրավունքների համար։ Ընդ որում, խոսքը վերաբերում է նաև այնպիսի իրավունքների, որոնք մարդու համար ունեն կենսական կարևորություն։ Այդպիսի իրավունքներից է սոցիալական ապահովության իրավունքը:
Սոցիալական ապահովության պետական ծառայության աշխատանքում առկա է անբարեխիղճ վերաբերմունք և անպատասխանատու վարքագիծ կենսաթոշակառուների և այլ շահառուների նկատմամբ: Այդ վարքագծի պատճառով մարդկանց բարձրացրած շատ հարցեր չեն ստանում արդարացի և ողջամիտ ժամկետներում լուծումներ։ Այս մասին են վկայում Պաշտպանին հասցեագրվող բանավոր և գրավոր բողոքները:
Այսպես, սոցիալական ապահովության համակարգում վարչարարության համար կարևոր նշանակություն ունի սոցիալական ապահովության իրավունքի իրացման սկզբնական փուլը՝ դիմում ներկայացնելու պահից սկսած։ Ընդ որում, խոսքը վերաբերում է դիմումի գրավոր ձևի պահպանմանը: Սրա հետ է կապվում այդ դիմումի քննարկման ընթացքում անձի իրավունքների ապահովման հարցը:
Մարդու իրավունքների պաշտպանին հասցեագրված բողոքների քննարկումները վկայում են, որ լայն տարածում ունեն դեպքերը, երբ Սոցիալական ապահովության պետական ծառայությունում չեն վերցնում մարդկանցից դիմումներ: Մարդիկ շատ դեպքերում պատշաճ չեն տեղեկացվում կամ նրանց չի տրամադրվում խորհրդատվություն անհրաժեշտ փաստաթղթերի կամ այդ փաստաթղթերը սահմանված ժամկետում ներկայացնելու և այդ ժամկետը բաց թողնելու հետևանքների մասին։
Ավելին, մերժումները մեծ մասամբ բանավոր են՝ դրանով իսկ զրկելով մարդուն հետագայում իր իրավուքները պաշտպանելու և անգամ պետական մարմնին իր դիմելը հիմնավորելու հնարավորությունից։ Դրանից բացի, գրավոր դիմումը ենթադրում է գրավոր ընթացակարգի նախաձեռնում ու գրավոր մերժում, իսկ գրավոր մերժումը հնարավորություն է տալիս մարդուն պատկերացում կազմել իր դիմումը մերժելու հիմքերի մասին: Գրավոր մերժման դեպքում մարդը հնարավորություն կունենա նաև բողոքարկելու այդ մերժումը: Նշվածի բացակայութան պատճառով է, որ կենսաթոշակառուն հայտնվում է քաշքշուկների մեջ: Այս անթույլատրելի պրակտիկան հանգեցնում է նաև նրան, որ մարդը զրկվում է իրեն հասանելիք այլ գումարներից ևս՝ կենսաթոշակից, թաղման նպաստից և այլն։
Բազմաթիվ օրինակներից մեկը. Մարդու իրավունքների պաշտպանին հասցեագրված բողոքով քաղաքացին հայտնել է, որ դիմել է Սոցիալական ապահովության պետական ծառայություն հանգուցյալ կենսաթոշակառուի 7 ամսվա չստացած կենսաթոշակը, ինչպես նաև թաղման նպաստը ստանալու խնդրանքով, սակայն ստացել է բանավոր մերժում՝ օրենքով սահմանված կարգով կենսաթոշակառուի հետ գրանցված ամուսնության մեջ չգտնվելու հիմնավորմամբ։ Նույն օրը կենսաթոշակառուի մահվան փաստի վերաբերյալ քաղաքացու բանավոր տեղեկության հիման վրա դադարեցվել է կենսաթոշակառուի կենսաթոշակ ստանալու իրավունքը։ Քաղաքացին նույն օրը դիմել է նաև թաղման նպաստ ստանալու խնդրանքով, սակայն արդյունքի չի հասել: Նա նույն հարցերով Սոցիալական ապահովության պետական ծառայություն դիմել է նաև մի քանի ամիս անց, սակայն կրկին արդյունքի չի հասել: Երկու դեպքում էլ պետական մարմնի աշխատակիցները դիմողից դիմում չեն վերցրել և չեն էլ տեղեկացրել այդպիսի հնարավորության մասին և հենց այդ պատճառով նա բաց է թողել օրենքով սահմանված ժամկետը: Նշված ոչ պատշաճ վարչարարության հետևանքով դիմողը զրկվել է հանգուցյալ կենսաթոշակառուի չստացած կենսաթոշակը և թաղման նպաստը ստանալու իրավունքից։
Վերը նկարագրվածից բացի, ներկայում Սոցիալական ապահովության պետական ծառայությունում իրավունքի դադարեցում իրականացվում է համակարգում ներդրված ավտոմատ ծրագրերի միջոցով, սակայն խնդրահարույց է այն, որ դրանով պայմանավորված Սոցիալական ապահովության պետական ծառայության տարածքային բաժինների աշխատակիցներն անձի իրավունքը դադարեցնելիս չեն իրականացնում քաղաքացիների իրազեկման և անհրաժեշտ փաստական հանգամանքների ճշգրիտ և ամբողջական հավաքագրման գործընթաց, որի պատճառով էլ ի հայտ չեն գալիս նաև անձանց օգտին առկա հանգամանքները:
Խնդրահարույց պրակտիկայի մեկ այլ դրսևորում է պետական մարմին դիմող մարդկանց ոչ լիարժեք տեղեկությունների տրամադրումը կամ դրանք առհասարակ չտրամադրելը: Օրինակ՝ գործերից մեկով դիմողի ամուսնու մահվանից հետո նրա երկու երեխաները ստացել են կերակրողին կորցնելու դեպքում նպաստ։ Երեխաներից մեկի չափահաս դառնալուց հետո նպաստը դադարեցվել է։ Այն վերականգնելու նպատակով դիմողն այցելել է Սոցիալական ապահովության պետական ծառայության տարածքային բաժին, սակայն ծառայությունում չի տրամադրվել տեղեկություն այն մասին, որ եթե 18 տարին լրացած անձն առկա ուսուցմամբ սովորում է ուսումնական հաստատությունում, ապա նպաստը կարող է օրենսդրությամբ սահմանված կարգով շարունակվել մինչև նրա 23 տարեկանը լրանալը։ Արդյունքում, դիմողի 18 տարին լրացած որդին 6 ամիս շարունակ զրկվել է նպաստից։
ՀՀ աշխատանքի և սոցիալական հարցերի նախարարությունը պարտավոր է իրականացնել պատշաճ վերահսկողություն Սոցիալական ապահովության պետական ծառայության նկատմամբ՝ նրանց պատասխանատվությունն իրենց աշխատանքի հանդեպ ավելի բարձրացնելու, մարդկանց սոցիալական ապահովության համակարգին առնչվող անհրաժեշտ և ամբողջական տեղեկությունների տրամադրումն ապահովելու, մարդկանց քաշքշուկներից զերծ պահելու նպատակով:
Մարդու իրավունքների պաշտպանը ընդգծում է, որ սոցիալական ապահովության համակարգում կան, իհարկե, բարեխիղճ ու պատասխանատու աշխատակիցներ, սակայն նկարագրված անթույլատրելի պրակտիկան ունի տարածված բնույթ:
Վերը նկարագրված խնդիրների մասին բազմիցս նշվել է Պաշտպանի զեկույցներում ու հաղորդումներում: