Դրական փոփոխությունների արդյունքում կարելի է կանխատեսել գործարար ակտիվության ցուցանիշի աճ 7-8%-ի սահմաններում․ Թաթուլ Մանասերյան
Հայաստանի համար ԵԱՏՄ-ն անվիճելի առաջատարն է առևտրային գործընկերների շարքում։ Միայն 2023 թվականին Հայաստանի և ԵԱՏՄ երկրների միջև ապրանքաշրջանառությունն աճել է 43%-ով և բացարձակ արտահայտությամբ կազմել է $7 մլրդ 615 մլն ԱՄՆ դոլար։ ԵԱՏՄ-ին Հայաստանի անդամակցության շնորհիվ հնարավոր դարձավ հաղթահարել 2013-2022թթ. ներքին տնտեսական լճացումը և ավելի քան 10 անգամ ավելացնել ԵԱՏՄ երկրների հետ արտաքին առևտրի ծավալները։ Այս մասին «Հայաստանը ԵԱՏՄ—ում: եվրասիական տնտեսական ինտեգրման իրողություններն ու հեռանկարները» գիտաժողովի ժամանակ հայտարարեց տնտեսագիտության դոկտոր, Եվրասիական փորձագիտական ակումբի անդամ Թաթուլ Մանասերյանը։
«Ինչպես վկայում են Եվրասիական Տնտեսական հանձնաժողովի ԵԱՏՄ վիճակագրական տարեգրքի 2023 թվականի տվյալները, Հայաստանի տնտեսության աճն ամենաբարձրն է եղել 2022 թ․ վերջին՝ Եվրասիական տնտեսական միության (ԵԱՏՄ) երկրների շարքում։ Միայն 2022 թ․ Հայաստանը գրանցել է 12,6 տոկոս աճ, իսկ 2023 թվականին՝ 9,4 տոկոս»,- նշեց տնտեսագետը։
Ըստ նրա՝ չնայած դժվարություններին, ԵԱՏՄ-ին անդամակցությունը, այն է` մաքսատուրքերի բացակայությունը, առանց խոչընդոտների համագործակցության միջավայրը, աշխատուժի և կապիտալի ազատ տեղաշարժը, մուտքը դեպի ԵԱՏՄ մեծ շուկա վիթխարի առավելություն է տալիս Հայաստանին և տնտեսական թռիչքի կարևոր գործոն է հանդիսանում։
«ՀՀ վարչապետը Կրեմլում Եվրասիական տնտեսական բարձրագույն խորհրդի նիստի ժամանակ, ինչպես նաև Սոչիում Եվրասիական միջկառավարական խորհուրդի հանդիպմանը միանշանակ հայտարարեց, որ Ռուսաստանը Հայաստանի գլխավոր առեւտրային գործընկերն է ու երկրի բուռն տնտեսական աճի հիմնական պատճառը»,- նկատեց Մանասերյանը։
Ըստ նրա՝ Հայաստանի և ԵԱՏՄ-ի միջև ապրանքաշրջանառությունը 2023 թվականին կազմել է 7 միլիարդ դոլար։ Հայաստանի և Ռուսաստանի միջև ապրանքաշրջանառությունը ավելացել է ավելի քան 40 տոկոսով։ Հայաստանի և Ռուսաստանի միջև առևտրատնտեսական ոլորտում դրական դինամիկա է արձանագրվում։ Ռուսաստանը ֆինանսավորում է «Հյուսիս-Հարավ» ճանապարհային միջանցքի չորրորդ տրանշի կառուցումը՝ Կայունացման եւ զարգացման Եվրասիական հիմնադրամի միջոցների հաշվին։ Այս ուղղությամբ աջակցության ծավալն այժմ կազմում է 150 մլն դոլար։
«Որպեսզի պատկերացնենք, թե ինչպես է ռուսական գործոնն ազդել ՀՀ տնտեսության վրա՝ հաշվի առնելով տնտեսական ակտիվության ցուցանիշը, հարկ է հիշեցնել, որ Հայաստանը 3 տոկոսով ԵԱՏՄ-ում արդյունաբերական արտադրանքի աճի ցուցանիշով երկրորդ տեղում է։ Այս դրական միտումների արդյունքում Հայաստանում միջին աշխատավարձն աճել է 13,7%-ով։ Այսօր Հայաստանի տնտեսության զարգացման համար բարենպաստ իրավիճակը ոչ միայն պահպանվում է, այլ նաև բարելավվում է»,- ընդգծեց տնտեսագետը:
Ըստ նրա՝ Հայաստանի տնտեսական ակտիվության աճի վրա 2024 թվականին էական ազդեցություն կունենան հետևյալ գործոններն ու միտումները.
— բարդ աշխարհաքաղաքական և աշխարհատնտեսական իրավիճակը տարածաշրջանում և լարված հարաբերություններն Ադրբեջանի հետ;
— Ռուսաստանի և Ուկրաինայի միջև ռազմական հակամարտության անուղղակի ազդեցությունը, ինչպես նաև հավաքական Արևմուտքի պատժամիջոցների բացասական ազդեցությունը.
— Արցախից 120 հազար փախստականների վերաբնակեցումը.
— Ադրբեջանի կողմից Հայաստանի ինքնիշխան տարածքի 150 քառակուսի կմ-ի օկուպացիան և Սոթքի հանքարդյունաբերության, սահմանամերձ շրջանների գյուղատնտեսության ոլորտը և Հայաստանի տնտեսության այլ ոլորտների կաթվածահար վիճակը։
2024 թվականին Հայաստանի տնտեսության կանխատեսումները գործոնային վերլուծելիս անհրաժեշտ է հաշվի առնել.
— տնտեսական աճը մեծապես պայմանավորված կլինի ժամանակավոր և աշխարհաքաղաքական գործոններով, որոնք կարող են չեզոքացվել՝ տնտեսությունը թողնելով առանց շարժիչների;
— արտահանումը կաճի տնտեսության ոչ արտահանման ոլորտների հաշվին, մասնավորապես, շնորհիվ զբոսաշրջության, առևտրի, որը բավականին անկայուն է և զգայուն՝ ցնցումների նկատմամբ;
— տնտեսական աճին կարող է մեծապես նպաստել նաեւ Իրանի և ԵԱՏՄ-ի միջև ազատ տնտեսական գոտու ստեղծումը՝ համաձայն 2023 թ․ դեկտեմբերի 25-ի Սանկտ Պետերբուրգում ստորագրած համաձայնագրի։
— Հայաստանի տնտեսությունը կարող է մեծապես տուժել հայ-թուրքական սահմանի հնարավոր բացումից՝ էժան թուրքական ապրանքների լայնածավալ էքսպանսիայից խոցելիության պատճառով;
— տնտեսական աճը կապված կլինի ներքին պահանջարկի, դրամական փոխանցումների մուտքերի ուժեղացման, ինչպես նաև խթանող բյուջետային քաղաքականության հետ;
— հեշտ է նկատել աղքատության մակարդակի աճ, ինչը մեծապես կազդի բիզնեսի աճի տեմպերի վրա;
— Կարևոր դեր կխաղան տնտեսական միտումները. ավանդական աճը սպասարկման, ՏՏ ոլորտներում։
Անշարժ գույքի շուկայի զարգացման միտումները, ֆինանսները և զբոսաշրջությունը կարող են անբավարար լինել՝ առանց իրական հատվածում՝ արդյունաբերության և գյուղատնտեսության իրավիճակի բարելավման;
— արտաքին գործոններից պետք է հաշվի առնել չինական տնտեսության զարգացման գործընթացները,
— Ուկրաինայում ռազմական հակամարտության ավարտը, որը կարող է ազդել նաև դրամի փոխարժեքի վրա;
— շատ բան կախված է նաև 2023 թ․ Ադրբեջանի կողմից Արցախի բռնի լուծարումից հետո արցախցիների ինտեգրումից և նրանց զբաղվածությունից և սոցիալական վիճակից.
— տնտեսական աճի վրա կարող են ազդել արտաքին և արտաքին տնտեսական քաղաքականությունը և վերակողմնորոշումը դեպի Արևմուտք։
«Հնարավոր դրական փոփոխությունների արդյունքում կարելի է կանխատեսել գործարար ակտիվության ցուցանիշի աճ 7-8%-ի սահմաններում։ Հակառակ դեպքում՝ առավելագույն աճը, ըստ երևույթին, կտատանվի 3-4 տոկոսի սահմաններում: Համեմատության համար նշենք, որ ԵԱԶԲ Հայաստանի տնտեսության համար 2024 թվականին կանխատեսում է 5,7%, իսկ ԱՄՀ-ն՝ մինչև 5% աճ։ 2024 թվականի պետական բյուջեով տնտեսական աճի տեմպը սահմանվել է 7 տոկոս։ Հայաստանի Կենտրոնական բանկը ակնկալում է, որ այս տարի Հայաստանի տնտեսությունը կաճի 6,1 տոկոսով։ Ըստ Համաշխարհային բանկի, 2024 թ․ ՀՀ տնտեսական աճը կկազմի 4,7%, իսկ 2025թ. 4.8%: ՄԱԿ-ն ակնկալում է, որ 2024 թ․ Հայաստանի տնտեսությունը կաճի 5,2 տոկոսով, իսկ 2025 թ. – 4,8%»,- եզրափակեց Մանասերյանը։